ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2001/17 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2008/78

Karar Günü:26.6.2008

R.G. Tarih-Sayı:08.07.2008-26930

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Doğru Yol Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Nurettin TURAN, Aysel PEKİNER, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN ve Enis TUNGA'ın katılımıyla 17.4.2002 gününde yapılan inceleme toplantısında,

'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine OYBİRLİĞİYLE' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2000 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Doğru Yol Partisi Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2000 yılı gelirleri toplamının 3.478.231.971.673.- TL, borçlarının 468.388.385.712.- TL, giderleri toplamının 3.929.164.184.312.- TL olduğu, 17.456.173.073.- liranın nakit mevcudu olarak 2001 yılına devrettiği anlaşılmaktadır.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi'nin gelirleri 2.224.436.124.905.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 9.491.350.000.- lirası üye giriş aidatı, 50.000.000.000.- lirası bağış ve yardım, 1.929.783.050.000.- lirası genel bütçe yardımı, 19.719.901.000.- lirası sair gelirler, 10.175.000.000.- lirası satış gelirleri, 203.793.452.473.- lirası faiz gelirleri, 1.473.371.432.-lirası 1999 yılından devreden nakit mevcudundan oluşmaktadır.

Bu itibarla Doğru Yol Partisi Genel Merkezi'nin 2000 yılı defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütlerinin gelirleri 1.253.795.846.768.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 23.704.304.355.- lirası üye giriş aidatı, 97.693.057.000.- lirası üye yıllık aidatı, 790.709.839.712.- lirası bağış ve yardımlar, 173.803.000.000.- lirası genel merkez yardımı, 102.694.180.438.- lirası faaliyet gelirleri, 51.571.309.016.- lirası sair gelirler ve 13.620.156.247.- lirası 1999 yılından devreden nakit mevcudundan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin 2000 yılı kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi'nin 2000 yılı giderleri 2.402.876.846.635.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 510.904.567.826.- lirası personel giderleri, 173.803.000.000.- lirası teşkilata yardım, 128.663.481.598.- lirası temsil ağırlama gideri, 61.736.196.130.- lirası basılı kağıt kırtasiye gideri, 262.048.351.180.- lirası haberleşme gideri, 207.121.311.287.-lirası taşıma ve vasıta gideri, 125.428.498.000.- lirası seyahat gideri, 25.726.812.500.- lirası kira gideri, 62.047.676.267.- lirası tamir bakım onarım gideri, 31.868.328.160.- lirası ısıtma aydınlatma temizlik gideri, 46.900.795.161.- lirası vergi, harç, noter ve sigorta gideri, 41.993.773.321.- lirası demirbaş alımları, 92.340.006.994.- lirası satın alınan propaganda malzeme giderleri, 140.879.276.669.- lirası basın yayın giderleri, 433.212.514.909.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemesi, 17.057.256.633.- lirası sair giderler, 41.145.000.000.-lirası satın alınan nakil vasıtaları giderlerinden oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2001 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 6.810.580.569.- liradır.

Doğru Yol Partisi Genel Merkezi'nin 2000 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilenler dışındaki giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanun'un makbuz mecburiyeti başlıklı 236. maddesinde, ' Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanun'un Gider Pusulası başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon (2000 yılı için 7.605.000) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz'un ya da tutanağın tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

Bu itibarla; denetim için gerekli bilgileri taşımayan, fatura ile belgelendirilmesi gerektiği halde tutanak gibi tek başına geçerli bir kanıtlayıcı belge niteliği taşımayan belgelere dayanan veya herhangi bir kanıtlayıcı belgeye dayanmayan giderlerden aşağıda dökümü gösterilen parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.

Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Kanun'un 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Aynı Kanun'un 66. maddesinin birinci fıkrasında;

'Genel ve katma bütçeli dairelerle mahalli idareler ve muhtarlıklar, kamu iktisadi teşebbüsleri, özel kanunla veya özel kanunla verilen yetkiye dayanılarak kurulmuş bankalar ve diğer kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsü sayılmamakla beraber ödenmiş sermayesinin bir kısmı Devlete veya bu fıkrada adı geçen kurum, idare, teşebbüs, banka veya kuruluşlara ait müesseseler, siyasi partilere hiçbir suretle taşınır veya taşınmaz mal veya nakit veya haklar bağışlayamaz ve bu gibi mal veya hakların kullanılmasını bedelsiz olarak bırakamazlar; bağlı oldukları kanun hükümleri dışında siyasi partilere ayni hakların devrine dair tasarruflarda bulunamazlar. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi ve işveren sendikaları ile bunların üst kuruluşları, dernekler, vakıflar ve kooperatifler, özel kanunlarında yer alan hükümlere uymak koşuluyla siyasi partilere maddi yardım ve bağışta bulunabilirler.'

Üçüncü fıkrasında;

'Siyasi partiler, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden herhangi bir suretle ayni veya nakdi yardım ve bağış alamazlar.'

Kanunun Ticari faaliyet, kredi ve borç alma yasağı başlıklı 67. maddesinde;

'Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamazlar, kredi veya borç alamazlar. Ancak, ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 66 ncı maddenin 1 ve 3 üncü fıkralarında gösterilenler dışında kalan gerçek ve tüzelkişilerden kredili veya ipotek karşılığı mal satın alabilirler.'

76. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında;

'Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak bağış kabul ettiği,mal veya gelir edindiği Anayasa Mahkemesince tespit edilen siyasi partilerin, bu yolla elde ettikleri gelirlerin tamamının, Kanunda belirtilen miktarlardan fazla gelirlerle, taşınmaz malların kanuni miktarı geçen kısmının karşılığının Hazineye irat kaydedilmesine, taşınmaz malların ise Hazine adına tapuya tesciline karar verilir.

Bu Kanunun 67 nci maddesi hükmüne aykırı olarak siyasi partilere sağlanan kredi veya borçlar üzerine Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazinece elkonulur, kredi veya borcu verene karşı Hazine hiçbir yükümlülük altına girmez.'

şeklinde yapılan düzenlemelere göre siyasi partilerin banka kredisi ile mal alamayacağı, banka kredisi ile mal alması halinde bunun Hazine'ye irad kaydedileceği açıktır.

A- Faturada yer alan rakamlar yevmiyeye farklı kaydedilmiştir. Uçak faturalarında yer alan rakamların yevmiyeye farklı kaydedilmesi sonucu parti adına yapılan gider olması gerekenden fazla yazılmıştır. Fazladan gider yazılan. 99.000.000.- liranın Hazine'ye irad kaydedilmesine karar verilmiştir.

B- Parti'nin 2000 yılında gönderdiği tebrik, mektup ve benzeri gönderileri için sadece partide görevli kişilerin düzenlediği tutanak eklenmiştir. Gönderilerin postanece alındığına dair bir belge olmadığı gibi alınan para miktarını belirten belge de bulunmamaktadır. Bu tür gönderiler için Posta İşletmesi Genel Müdürlüğüne ait postanelerde kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmektedir. Aşağıdaki tabloda belirtilenlerin hiçbirisinde kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmemiştir. Kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmeden veya gönderilerin ve paranın alındığına dair herhangi bir belge olmadan sadece partide görevli birinin imzasına dayanılarak gider yapılması ve bunun parti gideri olarak kabul edilmesi mümkün görülmemiştir.

Posta Giderlerine Ait Tablo

Toplam : 561.250.000.-TL

C- İlgili hesap döneminde seyahat giderlerine ilişkin belgelerin parti adına düzenlendiği ancak aşağıda belirtilenlerin ise kişiler adına yapıldığı anlaşılmıştır. Bunların parti adına yapıldığına dair bilgi ve belge bulunmadığından bu harcamalar parti amaçlarına uygun ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

Seyahat Giderlerine Ait Tablo

D- Parti görevlilerinin vergi, sigorta ve tasarruf teşvik kesintisi ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yapmamaları ve gerekli özeni göstermemeleri sonucu oluşan ceza ve gecikme zammından parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır

Gecikme Zammı ve Cezalara İlişkin Liste

Toplam :3.586.041.000.-TL

E- Parti görevlilerinin motorlu taşıtlar vergisi ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yerine getirmemeleri sonucu oluşan gecikme zammı ile trafik cezasından parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır.

Gecikme Zammı ve Cezalara İlişkin Liste

Toplam: 558.486.000.- TL

F- Partinin 3.8.2000 tarihinde 18.437.000.000.- lira ve 16.10.2000 tarihinde 9.508.000.000.- lira olmak üzere aldığı toplam 27.945.000.000.- liralık kredi ve borç alma yasağı kapsamında kalan taşıt kredisinin Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

G- Uzman Tercüme Ltd. Şirketine yapılan 3.000.000.000.- liralık ödemenin 2.024.000.000.- liralık kısmının faturası bulunmasına karşın bakiye 976.000.000.- TL karşılığı fatura düzenlenmediği görülmüştür.

Sonuç olarak, parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan giderlerin parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmesi mümkün görülmediğinden 2820 sayılı Kanun'un 70. maddesine aykırı olarak yapılan toplam 35.397.877.000.- TL ödemenin, aynı Kanun'un 75. maddesi hükmü uyarınca Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti'nin il örgütlerinin giderleri 1.526.287.337.677.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 191.211.716.211.- lirası personel giderleri, 40.184.266.000.- lirası teşkilata yardım, 136.148.009.945.- lirası temsil ağırlama gideri, 47.743.595.892.- lirası basılı kağıt kırtasiye gideri, 187.933.076.890.- lirası haberleşme gideri, 59.356.202.536.-lirası taşıma ve vasıta gideri, 17.367.511.480.- lirası seyahat gideri, 352.128.931.213.- lirası kira gideri, 39.437.134.688.- lirası tamir bakım onarım gideri, 93.138.843.741.- lirası ısıtma aydınlatma temizlik gideri, 11.013.350.582.- lirası vergi, harç, noter ve sigorta gideri, 29.349.133.000.- lirası demirbaş alımları,17.067.125.000.- lirası satın alınan propaganda malzeme giderleri, 60.389.924.116.- lirası basın yayın giderleri,106.890.195.663.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemesi, 136.928.320.720.- lirası sair giderlerden oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2001 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 10.645.592.504.- liradır.

Parti'nin il örgütlerinin 2000 yılı kesinhesap çizelgelerinin gider bölümü üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Mallarının İncelenmesi

Parti'nin 2000 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede 71.342.906.321.- TL tutarındaki taşınır malın Kanuna uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Doğru Yol Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2000 yılı kesinhesabında gösterilen 3.478.231.971.673.- TL gelir, 468.388.385.712.- TL borç, 3.893.766.307.312.- TL gider ile 17.456.173.073.- TL kasa ve banka devrinin eldeki bilgi ve belgelere göre doğru ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'na uygun olduğuna,

2- 2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesine aykırı olarak partinin amaçlarına uygun olmayan ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 35.397.877.000.- TL (35.397,87 ytl) karşılığı Parti malvarlığının, aynı Yasa'nın 75. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

26.6.2008 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.