ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1995/10 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:1998/10

Karar Günü:16.3.1998

R.G. Tarih-Sayı:16.06.1998-23374

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi ile 76 il ve bunlara bağlı ilçe örgütleri 1994 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Güven DİNÇER, Yılmaz ALİEFENDİOĞLU, Selçuk TÜZÜN, Ahmet N. SEZER, Samia AKBULUT, Haşim KILIÇ, Mustafa BUMİN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Lütfi F. TUNCEL ve Nurettin TURAN'ın katılmalarıyla 31.10.1995 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, 'dosyada eksiklik bulunmadığından Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılı kesinhesabının esastan incelenmesine' oybirliğiyle karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 1994 yılı kesinhesap çizelgeleri ile muhasebe defterleri, gelir ve gider belgeleri üzerinde yapılan karşılaştırma ve inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Yasa ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü :

Denetimin maddî öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılı gelirleri ve giderleri birbirine denk biçimde, Genel Merkez gelir ve giderleri 94.886.805.531.- TL., 76 il örgütünün gelirleri ve giderleri 39.335.991.671.- TL. olmak üzere toplam 134.222.797.202.- TL. olarak gösterilmiştir.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1-Genel Merkez Gelirleri

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılı Genel Merkez gelirleri 94.886.805.531.- TL.dır.

Bu tutarın 13.240.000.-TL.sı üye kartı, defter, makbuz gelirleri, 12.620.000.-TL.sı bağışlar, 20.014.204.166.- TL.sı mal varlığı gelirleri, 15.364.752.072.-TL.sı banka mevduat gelirleri, 50.821.062.000.-TL.sı Hazine yardımı, 276.967.293.-TL.sı devreden borçlar ve 8.383.960.000.-TL.sı 1993 yılından devreden varlıklar (demirbaş, kasa ve banka)'dır.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıdaki konular dışında, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'da belirtilen kaynaklardan sağlandığı, bağışların aynı Yasa'nın 66. maddesine uygun olduğu görülmüştür.

a) Kaydedilmeyen Gelirler :

Genel Merkez gelirleri için düzenlenen alındı belgeleri ve yevmiye defteri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda gün ve sayıları gösterilen makbuzlar karşılığı alınan toplam 2.250.000.- TL.nın yevmiye defterine kaydedilmediği görülmüştür.

2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 60. maddesinin beşinci fıkrasına göre, 'parti adına elde edilen gelirlerin alındığı ve yapılan giderlerin ne gibi işlere ve yerlere harcandığı ilgili defterlere sıra ile belgeleri de belirtilerek geçirilir'.

Alındı belgeleri karşılığı tahsil edildiği halde yevmiye defterine geçirilmemesi sonucu, Parti gelirinde meydana gelen 2.250.000.-TL noksanın genel muhasebe ilkelerine uygun olarak, Cumhuriyet Halk Partisi 1994 yılı kesinhesabına ilişkin Anayasa Mahkemesi kararının yayınlandığı yıl içinde gelir kaydedilmesi gereğinin Parti'ye bildirilmesi uygun görülmüştür.

b) Muhasebe Kayıtlarının Eleştirisi :

Genel Merkez gelirlerinden bazılarının (malvarlığı satış gelirleri, kira gelirleri, faiz gelirleri) alındı belgesi düzenlenmeksizin, banka makbuzlarına dayanılarak doğrudan yevmiye defterine kaydedildiği görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 'Gelirin Sağlanmasında Usul' başlıklı 69. maddesi, 'Siyasî Partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri, parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınır. Bastırılan ve parti teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının seri ve sıra numaralarına ait kayıtlar parti genel merkezince tutulur. Parti teşkilatı kademeleri aldıkları ve kullandıkları makbuzlar dolayısıyla parti merkez karar ve yönetim kuruluna karşı mali sorumluluk taşırlar. Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı, soyadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda ve dip koçanlarda yer alır. Makbuzların asıl kısımlarıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur.' kuralını içermektedir.

Bu madde uyarınca, parti gelirleri karşılığında merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan ve parti adını içeren alındılar (makbuzlar) düzenlenmesi zorunludur. Gelir alındıları dışında banka dekontu ve benzeri belgelerin gelir belgesi olarak kabulü olanaklı değildir.

Gelirler, 2820 sayılı Yasa'nın 69. maddesine uygun olarak alındı belgesi karşılığında tahsil edilmeli ve alındı belgelerinin düzenlenmesinde özen gösterilmelidir. Bu hususun Parti'ye bildirilmesi uygun görülmüştür.

2- İl Örgütü Gelirleri

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılında 76 il örgütünce sağlanan gelirler toplamı 39.335.991.671.- TL.dır.

Bu tutarın 5.072.132.184.- TL.sı giriş ve üye aidatları, 3.845.938.518.-TL.sı adaylık aidatları, 544.787.906.-TL.sı bayrak, flama, rozet satış gelirleri, 87.000.000.-TL.sı yayın satış gelirleri, 32.526.406.- TL.sı üye kimlik kartı, defter, makbuz gelirleri, 4.913.864.925.- TL.sı balo gelirleri, 10.279.226.029.- TL.sı bağışlar, 10.713.337.563.- TL.sı yadımlar, 390.529.490.- TL.sı banka mevduat gelirleri, 2.812.732.802.- TL.sı devreden borçlar, 643.915.848.- TL.sı 1993 yılından devreden varlıklar (demirbaş, kasa ve banka)'dır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümleri üzerinde yapılan incelemede, gösterilen gelirlerin, 2820 sayılı Yasa'nın 61. maddesinde belirtilen kaynaklardan sağlandığı ve Parti Meclisi kararıyla doğruluğunun onaylandığı anlaşıldığından Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılı Genel Merkez giderleri 77.065.007.681.- TL.dır.

Bu tutarın 6.243.211.581.- TL.sı personel giderleri, 12.263.519.747.- TL.sı yönetim giderleri, 7.852.746.000.- TL.sı demirbaş ve oto giderleri, 9.906.476.000.- TL.sı yardımlar, 40.199.054.353.- TL.sı seçim, tanıtma ve propaganda giderleri, 600.000.000.- TL.sı alacaklardır. Sağlanan 94.886.805.531.- TL.lık gelirle 77.065.007.681.- TL.lık gider arasındaki farkı oluşturan 17.821.797.850.- TL. nakit mevcudu olarak 1995 yılına devretmiştir.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıdaki konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun, belgere dayalı ve kayıtlarının doğru olduğu görülmüştür.

a) Yasal Nitelik Taşımayan Belgeler :

Genel Merkez gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda yevmiye gün ve sayıları ile tutarları gösterilen bazı parti giderlerinin yasal nitelik taşımayan belgelerle yapıldığı görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, bir siyasî partinin bütün giderlerinin o siyasî parti tüzelkişiliği adına yapılacağı, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtilmiştir.

Giderlerin belgelendirilmesi ve bu belgelere dayanılarak kayıtlara geçirilmesinde, koşulları ve sınırları Vergi Usul Yasası'nda belirlenen belgelerin kullanılması gerekmektedir. Bu belgeler içinde yer alan gider pusulalarının kayıt sahibi adına düzenlenmesi ve işin niteliğini, işi yapanın veya malı satanın adını, soyadını, adresini ve imzasını; serbest meslek makbuzlarının ise, makbuzu verenin soyadı, adı veya unvanını, adresini, vergi dairesi ve hesap numarasını, müşterinin soyadı, adı veya unvanı ile adresini, alınan para miktarını, serbest meslek erbabının imzasını içermesi ve seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilmesi Vergi Usul Yasası'nın 234., 236. ve 237. maddeleri uyarınca zorunludur.

Parti'de görevli kişiler adına düzenlenen ve ödeme yapılan işi yapanın veya malı satanın ad, soyad, adres ve imzasını, ödeme tarihini taşımayan 'gider pusulaları' ve serbest meslek erbabı avukatlara 'serbest meslek makbuzu' niteliği taşımayan belgelerle yapılan ve aşağıda dökümü gösterilen giderler toplamı 8.190.000.- TL. tutarındaki parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılması uygun görülmüştür.

Güven DİNÇER bu görüşe katılmamıştır.

b) Aslı Sunulmayan Belgeler :

Yapılan incelemede, aşağıda dökümü gösterilen giderlerin, bir açıklama yapılmaksızın ve gerekçe gösterilmeksizin, fatura asılları yerine, ilgili firma tarafından onaylanmamış fotokopilerine dayanılarak ödendiği görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi belgelerle tevsik edilmesi zorunludur. Bu nedenle, gerekçesiz ve onaysız fatura fotokopilerine dayanılarak kaydedilen giderin, Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğunun kabulüne olanak bulunmamaktadır.

2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesinin son fıkrasındaki, belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti gideri miktarınca parti malvarlığının, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazine'ye gelir yazılacağına ilişkin kural karşısında, aşağıda dökümü gösterilen 70.405.000.- TL. tutarındaki parti malvarlığının Hazine'ye gelir yazılması uygun görülmüştür.

Güven DİNÇER bu görüşe katılmamıştır.

c) Mükerrer Gider Kaydı :

ca) Yevmiye Defterinin 10.10.1994 gün ve 50. sırasında 'tanıtma ve propaganda giderleri hesabı'na borç, 'kasa hesabı'na alacak olarak kaydedilen 4.204.000.- TL., Hidro Tesisleri'ne ait 07.09.1994 gün ve 314877 sayılı faturaya dayanılarak gider kaydedilmiştir.

Yevmiye Defterinin 10.12.1994 gün ve 58. sırasına kayıtlı belgeler incelenirken, bu kez Hidro Tesisleri'ne ait yukarıda sözü edilen faturanın fotokopisine dayanılarak, 'tanıtma ve propaganda giderleri hesabı'na borç,'kasa hesabı'na alacak olarak, 4.204.000.- TL.nın tekrar gider kaydedildiği görülmüştür. Bu belgeler arasında ayrıca 4.204.000.- TL.nın Firma adına Türkiye Halk Bankası Antakya hesabına yatırıldığına ilişkin banka makbuzu da bulunmaktadır.

Yapılan incelemede, 10.10.1994 günü kasadan yapılan ödemenin Firmanın eline geçmediği, bu nedenle Firma adına tahsilatın yapılabilmesi için faturanın bir örneğinin Parti Merkezi'ne fakslandığı, 10.12.1994 tarihinde kasadan yapılan ve Firma'nın banka hesabına yatırılan 4.204.000.- TL.nın Firma'ya intikal ettiği anlaşılmıştır.

10.10.1994 tarihinde yapılan 4.204.000.- TL. tutarındaki gider kaydı belgesiz ödeme niteliğindedir.

cb) Yevmiye Defterinin 30.08.1994 gün ve 44. sırasında 'örgütlere yardım hesabı'na borç, 'bankalar-Pamukbank- hesabı'na alacak olarak kaydedilen 250.000.000.- TL. Pamukbank'ın 22.08.1994 günlü makbuzu ile Gebze İlçe Başkanlığı'na havale edilerek gider kaydedilmiştir.

Yevmiye Defterinin 10.09.1994 gün ve 45. sırasına kayıtlı belgeler incelenirken, bu kez 250.000.000.- TL.nın herhangi bir belge ya da makbuz olmaksızın, 'örgütlere yardım hesabı'na borç, 'kasa hesabı'na alacak yazılarak Gebze İlçe Başkanlığı adına tekrar gider kaydedildiği görülmüştür.

Yapılan incelemede, 10.09.1994 günü kasadan yapılan ödemenin Gebze İlçe Başkanlığı'nın eline geçmediği anlaşılmıştır. 250.000.000.- TL. tutarındaki bu gider kaydı belgesiz ödeme niteliğindedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtilmiştir. Aynı Yasa'nın 69. maddesi gereğince il ve ilçe örgütlerine yapılan yardımın örgüt hesabına geçirildiğini gösteren bir belgenin gider kaydı sırasında muhasebe fişlerine eklenmesi zorunludur.

2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesinin son fıkrasındaki; belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti gideri miktarınca parti malvarlığının, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazine'ye gelir yazılacağına ilişkin kural karşısında, tanıtma ve propaganda gideri olarak belgelendirilemeyen 4.204.000.- TL. ile örgütlere yardım olarak belgelendirilemeyen 250.000.000.- TL. toplamı olan 254.204.000.- TL. tutarında parti malvarlığının Hazine'ye gelir yazılması uygun görülmüştür.

 Güven DİNÇER ve Yalçın ACARGÜN 'sorumlularına tevcih edilmesi gerektiği, bu nedenle gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyları ile bu görüşe katılmamışlardır.

d) Belgesi Olmayan Giderler :

Yapılan incelemede, aşağıda dökümü gösterilen giderlerin belgelerinin bulunmadığı görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların fatura veya makbuz gibi bir belge ile belgelendirilmesi zorunludur.

Öte yandan aynı Yasa'nın 76. maddesinin son fıkrasında da, belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilemeyen parti gideri miktarınca parti malvarlığının, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazine'ye gelir yazılacağı belirtildiğinden 51.144.000.- TL. tutarında Parti malvarlığının Hazine'ye gelir yazılması uygun görülmüştür.

e) Genel Merkez Muhasebe Kayıtlarının Eleştirisi :

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 17. maddesinde de belirtildiği gibi siyasî partilerin malî denetimi, partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılmaktadır. Doğruluk incelemesi, kesinhesapların dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan incelemeyi kapsamaktadır. Kanuna uygunluk incelemesi ise gelirlerin, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 61-69. maddelerinde yazılı kaynaklardan elde edilip edilmediğine, giderlerin anılan Yasa'nın 70-72. maddelerine uygun olarak yapılıp yapılmadığına yönelik bulunmaktadır.

Siyasî partilerin malî işlemlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olup olmadığının tespiti için, Anayasa Mahkemesi'ne sunulan defter ve belgelerin denetime elverişli olması gerekmektedir.

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılı hesabına ilişkin belgelerde ve muhasebe kayıtlarında, kimi işlemler hakkında açıklama yapılmadığı, farklı nitelikteki belgelerin toplanarak toplam tutarın deftere geçirildiği görülmüştür. Örneğin, seyahatlere ilişkin otobüs biletlerinde yolcunun ismi yazılmadığı gibi, seyahatin Parti adına gerçekleştirildiğine dair açıklama da yer almamaktadır. Parti adına düzenlenmiş kimi otel faturalarından otelde kalan kişilerin kimlikleri ve görevleri anlaşılmamaktadır. Yabancı para cinsinden yapılan ödemelerde, fatura tercümeleri, yabancı paranın dolara, doların Türk lirasına çevriliş kurları ve günleri bulunmamaktadır. Araç masrafları ya da seyahat masrafları adı altında nitelikleri değişik bir çok fatura ve makbuz açıklama yapılmaksızın tek kalemde kaydedilmektedir.

Bu nedenle 1994 yılını izleyen yıllara ilişkin gelir-gider belgeleri ile muhasebe kayıtlarının açıklama içerir şekilde düzenlenmesi ve denetime uygun şekilde Anayasa Mahkemesi'ne sunulması gereğinin Parti'ye bildirilmesi uygun görülmüştür.

2- İl Örgütleri Giderleri

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1994 yılında 76 il örgütü giderleri toplamı 38.588.995.204.-TL.dır.

Bu tutarın 4.249.181.980.-TL.sı personel giderleri, 13.170.644.517.- TL.sı yönetim giderleri, 1.676.231.790.- TL.sı demirbaş alımları, 3.823.173.500.-TL.sı yardımlar, 15.299.432.076.- TL.sı seçim tanıtma ve propaganda giderleri, 370.331.341.- TL.sı alacaklardır.

Sağlanan 39.335.991.671.- TL.lık gelirle 38.588.995.204.- TL.lık gider arasındaki farkı oluşturan 746.996.467.- TL. nakit mevcudu olarak 1995 yılına devretmiştir.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, gösterilen gider kalemlerinin Parti Meclisi kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek bunların 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Cumhuriyet Halk Partisi 1994 yılı hesabının incelenmesi sonucunda:

1- Alındı belgeleri düzenlendiği halde yevmiye defterine kaydedilmeyen 2.250.000.- TL.nın Parti'nin 1994 yılına ilişkin Anayasa Mahkemesi kararının yayımlandığı yıl içinde, genel muhasebe ilkelerine uygun olarak muhasebeleştirilmek suretiyle, Parti'ye gelir yazılmasına, OYBİRLİĞİYLE,

2- Yasal nitelik taşımayan ve kişiler adına düzenlenmiş belgelere dayanılarak gider kaydedilen 8.190.000.- TL. karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, Güven DİNÇER'in 'gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

3- Asılları verilmeyen belgelere dayanılarak gider kaldedilen 70.405.000.- TL. karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, Güven DİNÇER'in 'gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

4- Mükerrer olarak gider kaydedilen 254.204.000.- TL. karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, Güven DİNÇER ve Yalçın ACARGÜN'ün 'sorumlularına tevcih edilmesi gerektiği, bu nedenle gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyları ve OYÇOKLUĞUYLA,

5- Belgesiz olarak gider kaydedilen 51.144.000.- TL. karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, OYBİRLİĞİYLE,

6- Gelirlerin 2820 sayılı Yasa'nın 69. maddesine uygun olarak alındı belgesi karşılığında tahsili ve alındı belgelerinin düzenlenmesinde gerekli özenin gösterilmesi gereğinin Parti'ye bildirilmesine, OYBİRLİĞİYLE,

7- Malî işlemlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygunluğunun denetlenebilmesi için, Anayasa Mahkemesi'ne sunulan defter ve belgelerin denetime uygun olması gerektiğinden, yalnızca belgelerin deftere geçirilmesi ya da bazı belgelerin toplanarak toplam rakamın deftere geçirilmesi ile yetinilmeyerek, bundan böyle gelir-gider belgeleri ile muhasebe kayıtlarının açıklama içerir şekilde düzenlenmesi ve denetime uygun şekilde Anayasa Mahkemesi'ne sunulması gereğinin Parti'ye bildirilmesine, OYBİRLİĞİYLE,

8- Yukarıdaki konular dışında kalan ve Parti defter, kayıt ve makbuzlarına dayanan Genel Merkez ve iller örgütü gelirleriyle giderlerinin, eldeki belge ve bilgilere göre doğru ve Yasa'ya uygun bulunduğuna, OYBİRLİĞİYLE, 16.3.1998 gününde karar verildi.