ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı:2016/56 (Siyasi
Parti Mali Denetimi)
Karar Sayısı:2020/15
Karar Tarihi:21/5/2020
R.G.Tarih-Sayısı:29/6/2020-31170
I. MALİ DENETİMİN KONUSU
Halkların Demokratik Partisinin 2015 yılı kesin hesabının
incelenmesidir.
II. İLK İNCELEME
1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Zühtü
ARSLAN, Burhan ÜSTÜN, Serdar ÖZGÜLDÜR, Serruh KALELİ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT,
Recep KÖMÜRCÜ, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz AKINCI, Muammer
TOPAL, M. Emin KUZ, Hasan Tahsin GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA, Rıdvan GÜLEÇ, Recai
AKYEL ve Yusuf Şevki HAKYEMEZ’in katılımlarıyla 31/5/2017 tarihinde yapılan ilk
inceleme toplantısında öncelikle suç duyurusunda bulunulup bulunulmayacağı
sorunu görüşülmüştür.
2. 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler
Kanunu’nun 73. maddesinin üçüncü fıkrasının ikinci cümlesinde “İller
teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez
karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilir”
hükmüne yer verilmiş ve aynı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında da “Siyasi
partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin
hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin
hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine
ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu
belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve
değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü
hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri
eklenir.” denilerek il örgütlerinden gönderilen kesin hesaplar ile parti
genel merkezine ilişkin kesin hesabın merkez karar ve yönetim kurulunca
incelenerek karara bağlanacağı ve birleştirileceği, birleştirilmiş kesin hesap
cetvellerinin de Anayasa Mahkemesine sunulacağı hükme bağlanmıştır.
3. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının siyasi parti
teşkilat listesinde aktif görünmesine rağmen Halkların Demokratik Partisinin
teşkilatlandığı dokuz il ve bağlı ilçe örgütüne ait 2015 yılı kesin hesabının
gönderilmediği tespit edilmiştir.
4. Siyasi partilerin faaliyetlerini yürüttükleri genel
merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarına ait yerler partilerin kendilerine ait
olabileceği gibi kiralık olarak da kullanılabilecektir. Şayet, parti
yetkililerine ait veya bunların kendilerinin kullandıkları yerlerde siyasi
parti faaliyette bulunuyor ise bu takdirde kira sözleşmesi düzenlenerek isabet
eden tutarın partiye bağış olarak kaydedilmesi gerekir.
5. Ayrıca partilerin genel merkez, il, ilçe ve belde
başkanlıklarının hayatın olağan akışı gereği kira, su, elektrik, posta,
telefon, kırtasiye, tutulacak defterlerin satın alınması gibi birtakım genel
yönetim giderlerini de yapması gerekir.
6. 2820 sayılı Kanun’un 69. maddesinde bir siyasi
partinin bütün gelirlerinin o siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde
edileceği, 70. maddesinde siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı
olamayacağı ve bir siyasi partinin bütün giderlerinin, o siyasi parti
tüzelkişiliği adına yapılacağı, 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde
de 75. madde gereğince yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen ve istenen
bilgileri vermeyen parti sorumluları hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis
ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası verileceği hüküm
altına alınmıştır. Bu hükümlere göre parti yetkililerinin genel yönetim
giderlerini kendi imkânlarıyla karşılamaları mümkün değildir. Parti
yetkililerinin, bu şekilde yapmış oldukları gider bedellerini partiye bağış
geliri olarak kaydetmek suretiyle parti tüzelkişiliği adına hesaplara dâhil
etmesi gerekir.
7. Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt dışı
gelir ve gider oluşturulduğunu göstermektedir. Bu durumda 2820 sayılı Kanun’un
69. ve 70. maddelerine aykırı davranılmış olmaktadır.
8. Mahkemeye bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi,
hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın
dışında gelir ve gider oluşturulması, inceleme ve araştırmayı engellemeye
yönelik eylemler olarak kabul edildiğinden 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin
birinci fıkrasının (c) bendi gereğince gerekli işlemlerin yapılmasını temin
için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.
9. Halkların Demokratik Partisinin 2015 yılı kesin
hesabının incelenmesi sonucunda;
- Genel Merkeze ait kesin hesapların sunulması
dolayısıyla işin esasının incelenmesine,
- Esas incelemenin yapılabilmesi amacıyla Genel Merkez
kesin hesabının dayanağını oluşturan gelir-gider belgeleri ile bu belgelerin
kaydedildiği defterleri Sayıştay Başkanlığına göndermesi için Partiye bu
kararın tebliğinden itibaren 30 gün süre verilmesine,
- Anayasa Mahkemesine istenen bilgilerin istendiği
şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin
oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider yapılması, inceleme ve
araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olarak kabul edildiğinden Parti
sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci fıkrasının
(c) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına
suç duyurusunda bulunulmasına,
OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
III. ESASIN İNCELENMESİ
10. Halkların Demokratik Partisinin Anayasa Mahkemesine
verdiği 2015 yılı kesin hesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve
belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren ve Sayıştay Başkanlığı
tarafından hazırlanıp Raportör Burak FIRAT tarafından Heyete sunulan esas
inceleme raporu, Anayasa ve 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa
Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı
Kanun’un ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri
okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
11. Denetimin maddi ögelerini oluşturan defter ve
belgelerde Partinin 2015 yılı gelirler toplamının 11.811.563,00 TL, önceki
yıldan devreden nakit toplamının 265.375,07 TL, yıl sonu borç toplamının
6.383.327,62 TL; giderler toplamının 15.102.023,60 TL, gelecek yıla devreden nakit
toplamının 3.358.242,10 TL olduğu anlaşılmaktadır.
12. Partinin 2015 yılı kesin hesabının gelir ve gider
rakamlarının yukarıda açıklanan tutarlardan oluştuğu; bu hâliyle 2015 yılı
kesin hesabının doğru, denk ve 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğu sonucuna
varılmıştır.
A. Gelirlerin
İncelenmesi
1. Genel Merkez Gelirleri
13. Partinin Genel Merkez gelirleri toplamı 5.513.254,36
TL olup bunun 466.814,97 TL’si üye yıllık aidatlarından, 5.039.451,94 TL’si
bağış gelirlerinden, 364,71 TL’si kur farkı gelirlerinden, 6.622,74 TL’si
Sosyal Güvenlik Kurumu indirimi gelirlerinden oluşmaktadır.
14. Parti Genel Merkezinin defter kayıtları ve gelir
belgeleri üzerinde yapılan incelemede aşağıda belirtilen dışındaki gelirlerin
2820 sayılı Kanun’a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır:
Partiye gönderilen yazıda 2015 yılı
işletme defterinde kayıtlı olan ve karşılığında kişi
ya da kurum adı belirtilmeyen veya yabancı isim bulunan bağış kayıtları
hakkında açıklama istenmiştir.
Parti cevabında sadece bir bağış kaydına ilişkin bağışta bulunan kişinin
kimlik numarası ve yevmiye kaydı bildirilmiş olup kalan bağış kayıtları
hakkında Türkiye İş Bankasından istenen bilgilerin 19/10/2005 tarihli ve 5411
sayılı Bankacılık Kanunu ile 24/3/2016 tarihli ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin
Korunması Kanunu’nun ilgili maddeleri gereği taraflarına verilmediği
belirtilmiştir.
Bunun üzerine anılan Banka ile konu
hakkında yazışma gerçekleştirilmiştir. Banka tarafından gönderilen yazıda,
Nicholas Verdos isimli kişi tarafından Partinin Banka nezdindeki hesabına
4.500,00 Avustralya Doları (AUD) karşılığı 9.403,65 TL tutarında para gönderildiği
bilgisine yer verilmiştir. Söz konusu tutarın, işletme defterinde karşılığında
aynı isim açıklaması ile bağış olarak kaydedildiği teyit edilmiştir. Akbank T.A.Ş.
ve Deutsche Bank A.Ş. ile yapılan yazışmalardan da işletme defteri kayıtlarında
karşılığında isim bulunmayan bağışların Türk vatandaşları tarafından yapıldığı
anlaşılmıştır.
Partiye, 4/5/2015 tarihinde ve 4.500,00 AUD karşılığı
olarak 9.403,65 TL tutarında yapılan bir bağışın Nicholas Verdos isimli kişi
tarafından gerçekleştirildiğinin tespiti üzerine İçişleri Bakanlığı Nüfus ve
Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne bağışçının Türk vatandaşlığının bulunup
bulunmadığı sorulmuştur. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından
gönderilen cevap yazısında, Nicholas Verdos isimli kişinin Türk vatandaşlığının
bulunmadığı bildirilmiştir.
2820 sayılı Kanun'un 66. maddesinin
üçüncü fıkrasında “Siyasi partiler, yabancı devletlerden, uluslararası
kuruluşlardan, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden herhangi
bir suretle ayni veya nakdi yardım ve bağış alamazlar” ve 75. maddesinin
dördüncü fıkrasında “Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin
gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun
olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir
kaydedilmesine karar verir” hükümleri yer almaktadır.
Yukarıda yer alan hükümler gereğince siyasi
partiler, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden herhangi bir
suretle ayni veya nakdi yardım ve bağış alamazlar. Ancak Partinin yevmiye
defteri ve banka hesabı kayıtlarından anlaşıldığı üzere, Nüfus ve Vatandaşlık
Genel Müdürlüğünün yazısında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı bulunmadığı
belirtilen Nicholas Verdos ismindeki kişi tarafından Parti banka hesabına
yatırılan 4.500,00 AUD karşılığı 9.403,65 TL tutar Parti tarafından bağış
olarak kabul edilmiş ve yevmiye defterine kaydedilmiştir. Ayrıca Parti
tarafından verilen cevapta Türk uyruğunda olmayan kişilerden bağış kabul
etmeleri hususunda bir açıklama yapılmamıştır. Bu sebeple mevzuata aykırı bir
şekilde kabul edilen 9.403,65 TL bağış miktarı karşılığı Parti mal varlığının
2820 sayılı Kanun’un 75. maddesi gereği Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.
Ayrıca 2820
sayılı Kanun’un “Kanuna aykırı bağış, kredi veya borç alınması, borç
verilmesi” başlığını taşıyan 116. maddesinin üçüncü fıkrasında “Yabancı
devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve
tüzel kişilerden yardım veya bağış kabul eden parti sorumlusu veya aday veya
aday adayı bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır” hükmü
yer almaktadır.
Anılan hüküm gereğince, Türk uyrukluğunda olmayan bir
kişi tarafından yapılan bağışı kabul eden Parti sorumluları hakkında 2820
sayılı Kanun’un 66. ve 116. maddeleri uyarınca gerekli işlemlerin yapılmasını
temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması
gerekir.
2. İl Örgütleri Gelirleri
15. Partinin 2015 yılında il örgütlerine ilişkin
gelirleri toplamı 6.298.308,60 TL olup bunun 12.260,00 TL’si üye giriş aidatı
gelirlerinden, 280.385,00 TL’si üye yıllık aidatı gelirlerinden, 5.555.443,65
TL’si bağış gelirlerinden, 447.500,00 TL’si yardım gelirlerinden, 1.801,95
TL’si mal varlığı gelirlerinden ve 918,00 TL’si sosyal etkinlik gelirlerinden
oluşmaktadır.
16. Parti il örgütlerinin 2015 yılı kesin hesap
çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede gelirlerin 2820 sayılı
Kanun’a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.
B. Giderlerin İncelenmesi
1. Genel Merkez
Giderleri
17. Partinin Genel Merkez
giderleri toplamı 11.794.624,70 TL olup bunun 195.883,52 TL’si personel
giderlerinden, 30.217,80 TL’si temsil ve ağırlama giderlerinden, 905.364,69
TL’si büro giderlerinden, 299.987,56 TL’si seyahat giderlerinden, 124.314,98
TL’si bina bakım ve onarım giderlerinden, 28.617,21 TL’si araç giderlerinden,
9.460.067,90 TL’si seçim, miting, eylem ve tanıtım organizasyon giderlerinden, 1.734,60
TL’si sosyal etkinlik giderlerinden, 66.423,32 TL’si demirbaş giderlerinden,
459.000,00 TL’si teşkilata yardım giderlerinden, 57.858,00 TL’si il mobil aidat
giderlerinden ve 165.155,08 TL’si geçen yıldan kalan borç ödeme giderlerinden
oluşmaktadır.
18. Parti Genel Merkezinin defter kayıtları ve gider
belgeleri üzerinde yapılan incelemede aşağıda belirtilen dışındaki giderlerin
2820 sayılı Kanun’a uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır:
Partiye gönderilen yazıyla 2015 yılı
işletme defterinde kayıtlı olan ve ayrıntısı aşağıdaki tabloda verilen toplam
20.000,00 TL tutarındaki uçak bileti alım bedelleriyle ilgili olarak
görevlendirme olurları bulunmadığından biletlerin kimlere alındığının
belirlenemediği belirtilerek biletlerin kimler için hangi faaliyet kapsamında
alındığının ve bu kişilere ait görevlendirme olurlarını gösteren belgelerin
gönderilmesi, bu belgeler yok ise söz konusu giderin parti bütçesinden
ödenmesinin izahı istenmiştir.
Yevmiye Tarihi ve Numarası
|
Fatura Tarih ve Numarası
|
Firma Adı
|
Tutar (TL)
|
4.12.2015-6114
|
4.12.2015-35427
|
Bianca Tourisim Travel Agency
|
20.000,00
|
Parti tarafından verilen cevapta, Bianca
Tourisim Travel Agency firmasının kapalı olması nedeniyle taraflarına uçuşlar
ile ilgili biletlerin tevdi edilmediği belirtilerek uçuş ile ilgili yetkili
kurullardaki görevlilerin listesi sunulmuştur.
Parti tarafından yapılan açıklamalar ve
gönderilen belgelerde söz konusu uçak seyahatleriyle ilgili olarak Parti
yetkili organı tarafından alınan görevlendirme kararları bulunmadığından uçak
biletlerinin kimlere ait olduğu, Parti yetkili organı tarafından
görevlendirilmiş kişiler tarafından kullanılıp kullanılmadığı ve sonuç olarak
yapılan giderin Parti amaçlarına uygun olup olmadığı belirlenememiştir.
2820 sayılı Kanun’un 75. dördüncü
fıkrasında yer alan “Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin
gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun
olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir
kaydedilmesine karar verir” hükmü gereği Parti amaçlarına uygunluğu ve
dolayısıyla doğruluğu kanıtlanamayan yukarıdaki tabloda ayrıntısı verilen
20.000,00 TL gider karşılığı Parti mal varlığının 2820 sayılı Kanun’un 75.
maddesi gereği Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.
2. İl Örgütleri Giderleri
19. Partinin 2015 yılında il örgütlerine ilişkin giderler
toplamı 3.307.398,89 TL olup bunun 1.452.546,86 TL’si büro giderlerinden,
575.853,47 TL’si temsil ve ağırlama giderlerinden, 3.895,00 TL’si seyahat ve
konaklama giderlerinden, 91.155,84 TL’si araç kiralama ve taşıma giderlerinden,
230.546,61 TL’si haberleşme giderlerinden, 266.990,93 TL’si ısınma, aydınlatma,
su ve temizlik giderlerinden, 463.150,99 TL’si kira giderlerinden, 20.528,13
TL’si vergi, sigorta ve harç giderlerinden, 2.596,00 TL’si teşkilata yardım
giderlerinden, 90.125,34 TL’si bina, araç bakım ve onarım giderlerinden ve
110.009,72 TL’si demirbaş alım giderlerinden oluşmaktadır.
20. Parti il örgütlerinin 2015 yılı kesin hesap
çizelgelerinin gider bölümü üzerinde yapılan incelemede giderlerin 2820 sayılı
Kanun’a uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.
C. Parti Mallarının İncelenmesi
21. Partinin 2015
yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede taşınmaz mal ediniminin
olmadığı, ancak 66.423,32 TL’si Genel Merkeze ve
110.009,72 TL’si il örgütlerine ait olmak üzere toplam 176.433,04 TL
tutarında taşınır mal, menkul kıymet ve telif hakkı ediniminin olduğu
anlaşılmıştır.
22. Yapılan incelemede Partinin 2015 yılı içinde
gerçekleştirdiği toplam 176.433,04 TL
tutarında taşınır mal, menkul kıymet ve telif hakkı ediniminin 2820 sayılı
Kanun'a uygun olduğu anlaşılmıştır.
IV. SONUÇ
Halkların Demokratik Partisinin 2015 yılı kesin hesabının
incelenmesi sonucunda;
A. Kanun’a uygun
olmayan 9.403,65 TL gelir ve 20.000,00 TL
gider olmak üzere toplam 29.403,65 TL karşılığı Parti mal varlığının 22/4/1983
tarihli ve 2820 sayılı Kanun’un 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazineye irat
kaydedilmesine,
B. Türk
uyrukluğunda olmayan bir kişi tarafından yapılan bağışı kabul eden Parti
sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 66. ve 116. maddeleri uyarınca
gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç
duyurusunda bulunulmasına,
C. Partinin 2015
yılı kesin hesabında gösterilen 11.811.563,00 TL gelir, 265.375,07 TL önceki
yıldan devreden nakit toplamı ve 6.383.327,62 TL yıl sonu borç toplamı ile
15.102.023,60 TL gider ve 3.358.242,10 TL gelecek yıla devreden nakit
toplamının Hazineye irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün ve yıl içinde
gerçekleşen 176.433,04 TL tutarındaki
taşınır mal, menkul kıymet ve telif hakkı ediniminin eldeki bilgi ve belgelere
göre doğru, denk ve 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğuna,
21/5/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan
Zühtü ARSLAN
|
Başkanvekili
Hasan Tahsin GÖKCAN
|
Başkanvekili
Kadir ÖZKAYA
|
|
|
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
Üye
Burhan ÜSTÜN
|
Üye
Engin YILDIRIM
|
|
|
|
Üye
Hicabi DURSUN
|
Üye
Celal Mümtaz AKINCI
|
Üye
Muammer TOPAL
|
|
|
|
Üye
M. Emin KUZ
|
Üye
Recai AKYEL
|
Üye
Yusuf Şevki HAKYEMEZ
|
|
|
|
|
Üye
Yıldız SEFERİNOĞLU
|
Üye
Selahaddin MENTEŞ
|
|
|
|
|
|
|
|