ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı:2016/74 (Siyasi
Parti Mali Denetimi)
Karar Sayısı:2019/37
Karar Tarihi:16/10/2019
R.G.Tarih-Sayısı:17/12/2019-30981
I. MALİ DENETİMİN KONUSU
Birleşik Devrimci Partinin 2015 yılı kesin hesabının
incelenmesidir.
II. İLK İNCELEME
1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Zühtü
ARSLAN, Burhan ÜSTÜN, Serdar ÖZGÜLDÜR, Serruh KALELİ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT,
Recep KÖMÜRCÜ, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz AKINCI, Muammer
TOPAL, M. Emin KUZ, Hasan Tahsin GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA, Rıdvan GÜLEÇ, Recai
AKYEL ve Yusuf Şevki HAKYEMEZ’in katılımlarıyla 31/5/2017 tarihinde yapılan ilk
inceleme toplantısında öncelikle suç duyurusunda bulunulup bulunulmayacağı
sorunu görüşülmüştür.
2. 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler
Kanunu’nun 73. maddesinin üçüncü fıkrasının ikinci cümlesinde “İller
teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez
karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilir”
denilmiş ve aynı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında da “Siyasi
partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin
hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin
hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine
ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu
belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve
değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü
hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri
eklenir.” denilerek il örgütlerinden gönderilen kesin hesaplar ile parti
genel merkezine ilişkin kesin hesabın merkez karar ve yönetim kurulunca
incelenerek karara bağlanacağı, birleştirileceği; birleştirilmiş kesin hesap
cetvellerinin de Anayasa Mahkemesine sunulacağı hükme bağlanmıştır.
3. Birleşik Devrimci Parti, Genel Merkez Kesin Hesap
Cetveli’ni 15/7/2016 tarihinde Anayasa Mahkemesine sunmuş; dolayısıyla 2820
sayılı Kanun’un 74. maddesindeki “…Haziran ayı sonuna kadar Anayasa
Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek
zorundadırlar.” amir hükmüne uymamıştır.
4. 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendinde siyasi partilerin 74’üncü madde hükümlerine aykırı
hareket eden sorumluları hakkında, üç aydan altı aya kadar hafif hapis ve on
beş milyon liradan otuz milyon liraya kadar hafif para cezasının verileceği
öngörülmektedir.
5. 2820 sayılı Kanun’un 74. maddesi hükümlerine aykırı
hareket eden parti sorumluları hakkında Kanun’un 111. maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendi uyarınca gerekli işlemlerin yapılması için Ankara
Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.
6. Diğer taraftan Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının
siyasi parti teşkilat listesinde aktif görünmesine rağmen Birleşik Devrimci
Partinin teşkilatlandığı bir ilçe örgütüne ilişkin 2015 yılı içinde herhangi
bir gelir ve giderin gerçekleşmediği ifade edilerek 2015 yılı kesin hesabının
gönderilmediği tespit edilmiştir.
7. Siyasi partilerin faaliyetlerini yürüttükleri genel
merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarına ait yerler partilerin kendilerine ait
olabileceği gibi kiralık olarak da kullanılabilecektir. Şayet parti
yetkililerine ait veya bunların kendilerinin kullandıkları yerlerde siyasi
parti faaliyette bulunuyor ise bu takdirde kira sözleşmesi düzenlenerek isabet
eden tutarın partiye bağış olarak kaydedilmesi gerekir.
8. Ayrıca partilerin genel merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarının
hayatın olağan akışı gereği kira, su, elektrik, posta, telefon, kırtasiye,
tutulacak defterlerin satın alınması vb. birtakım genel yönetim giderlerini de
yapması gerekir.
9. 2820 sayılı Kanun’un 69. maddesinin birinci fıkrasında
bir siyasi partinin bütün gelirlerinin o siyasi partinin tüzel kişiliği adına
elde edileceği, 70. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında siyasi partilerin
giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı ve bir siyasi partinin bütün
giderlerinin o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı, 111. maddesinin
birinci fıkrasının (c) bendinde de yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen
ve istenen bilgileri vermeyen parti sorumluları hakkında altı aydan bir yıla
kadar hapis ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası
verileceği hüküm altına alınmıştır. Bu hükümlere göre parti yetkililerinin
genel yönetim giderlerini kendi imkânlarıyla karşılamaları mümkün değildir.
Parti yetkililerinin bu şekilde yapmış oldukları gider bedellerini partiye
bağış geliri olarak kaydetmek suretiyle parti tüzel kişiliği adına hesaplara
dâhil etmesi gerekir.
10. Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt
dışı gelir ve gider oluşturulduğunu göstermektedir. Bu durumda 2820 sayılı
Kanun’un 69. ve 70. maddelerine aykırı davranılmış olmaktadır.
11. Mahkemeye bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi,
hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın
dışında gelir ve gider oluşturulması inceleme ve araştırmayı engellemeye
yönelik eylemler olarak nitelendirildiğinden 2820 sayılı Kanun’un 111.
maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi gereğince gerekli işlemlerin
yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda
bulunulması gerekir.
12. Bu itibarla Birleşik Devrimci Partinin 2015 yılı
kesin hesabının incelenmesi sonucunda;
- Genel Merkeze ait kesin hesapların sunulması nedeniyle
işin esasının incelenmesine,
- Esas incelemenin yapılabilmesi amacıyla Genel Merkez
kesin hesabının dayanağını oluşturan gelir-gider belgeleri ile bu belgelerin
kaydedildiği defterleri Sayıştay Başkanlığına göndermesi için Partiye bu
kararın tebliğinden itibaren 30 gün süre verilmesine,
- Anayasa Mahkemesine bilgilerin istenen sürede
verilmemesi nedeniyle Parti sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111.
maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için
Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,
- Anayasa Mahkemesine bilgilerin istenen şekliyle
verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin
oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider yapılması inceleme ve
araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olarak nitelendirildiğinden Parti
sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci fıkrasının
(c) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına
suç duyurusunda bulunulmasına,
OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
III. ESASIN İNCELENMESİ
13. Birleşik Devrimci Partinin Anayasa Mahkemesine
verdiği 2015 yılı kesin hesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve
belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren ve Sayıştay Başkanlığı
tarafından hazırlanıp Raportör Burak FIRAT tarafından Heyete sunulan esas
inceleme raporu, Anayasa ve 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin
Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Kanun’un ilgili
kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten
sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
14. Denetimin maddi ögelerini oluşturan defter ve
belgelerde Partinin 2015 yılı gelirler toplamının 11.200 TL, giderler
toplamının ise 10.530 TL olduğu anlaşılmaktadır.
15. Partinin 2015 yılı kesin hesabının gelir ve gider
rakamlarının yukarıda açıklanan tutarlardan oluştuğu; bu hâliyle 2015 yılı
kesin hesabının doğru, denk ve 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğu sonucuna
varılmıştır.
16. Partinin 2015 yılı kesin hesabının ilk incelemesi 31/5/2017
tarihinde yapılmış ve Genel Merkez kesin hesabının dayanağını oluşturan
gelir-gider belgeleri ile bu belgelerin kaydedildiği defterlerin gönderilmesi
için Partiye bu kararın tebliğinden itibaren 30 gün süre verilmiştir. İlk
inceleme kararı Partiye 21/7/2017 tarihinde tebliğ edilmesine rağmen Parti, söz
konusu belge ve defterleri verilen süre içinde göndermemiştir.
17. Sayıştay Başkanlığı tarafından Partiye gönderilen
17/7/2018 tarihli yazı ile Genel Merkezin gelir-gider belgeleri ile defterleri
tekrar istenilmiş ve göndermesi için yedi gün süre verilmiştir. Ancak söz
konusu yazı Sayıştay Başkanlığına iade olmuştur.
18. Daha sonra Parti yetkilileri tarafından Sayıştay
Başkanlığına gönderilen 23/5/2019 tarihli yazıda, Parti Genel Merkezinde
13/11/2018 tarihinde polis tarafından yapılan arama sonucunda istenen
evrakların kaybolduğu bildirilmiştir.
19. Parti tarafından gönderilen yazıda belirtilen polis
aramasının Genel Merkez kesin hesabının dayanağını oluşturan gelir-gider
belgeleri ile bu belgelerin kaydedildiği defterlerin gönderilmesi için Partiye
süre veren ilk inceleme kararının tebliğ edildiği 21/7/2017 tarihinden daha
sonraki bir tarihte gerçekleştiği dikkate alındığında Parti tarafından ileri
sürülen hususa itibar edilmemiştir.
20. 2820 sayılı Kanun’un 69. maddesinde “Bir siyasi
partinin bütün gelirleri, o siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde edilir./
Siyasi partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri,
parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında
alınır…/ Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı,
soyadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda
ve dip koçanlarında yer alır./ Makbuzların asıl kısımlarıyla dip koçanlarında
aynı sıra numarası bulunur. Makbuz dip koçanlarının saklama süresi, Anayasa
Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden
itibaren beş yıldır”; 75. maddesinde “Anayasa Mahkemesi denetimi
sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna
uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların
Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir” ve 76. maddesinde de “Bu
Kanunun 69 uncu maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi
partinin tevsik edilmeyen kaynaklardan gelir sağladığı anlaşılırsa, Anayasa
Mahkemesi kararıyla bu gelir Hazineye irat kaydedilir.” hükümleri yer
almaktadır.
21. Yine aynı Kanun’un 70. maddesinin üçüncü fıkrasına
göre beş milyon liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir
belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından bu miktarı geçen harcamaların
geçerli ve kanıtlayıcı bir belgeye dayanması gerekmektedir. Kanun’un 76.
maddesinin dördüncü fıkrasında ise belgelendirilmesi gerektiği hâlde
belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti mal varlığının Anayasa
Mahkemesi kararıyla Hazineye irat kaydedileceği hükmü bulunmaktadır.
22. Bu hükümlere göre siyasi partilerin kesin
hesaplarının dayanağını oluşturan gelir-gider belgeleri ve defter kayıtlarını
Anayasa Mahkemesine sunması gerektiğinden partinin kesin hesabında gösterdiği
hâlde belgelendiremediği gelir-gider rakamı kadar parti mal varlığının Hazineye
irat kaydedilmesi gerekir.
23. Ayrıca 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci
fıkrasının (c) bendinde, siyasi partilerin 75. madde gereğince yapılan inceleme
ve araştırmaları engelleyen sorumluları ile aynı madde gereğince istenen
bilgileri vermeyen sorumluları hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis ve
altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezasına hükmedileceği
belirtilmiştir.
24. Buna göre 2820 sayılı Kanun’un 75. maddesi hükmüne
aykırı olarak Parti Genel Merkezinin gelir-gider belgeleri ile defter
kayıtlarını göndermeyerek inceleme ve araştırmayı engelleyen Parti sorumluları
hakkında aynı Kanun’un 75. ve 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi
uyarınca gerekli işlemlerin yapılmasını temin için suç duyurusunda bulunulması
gerekir.
25. Diğer yandan Parti tarafından Genel Merkezin gelir ve
giderlerinin işlendiği defterler de gönderilmemiştir. Parti yetkililerinin
defterleri Anayasa Mahkemesine sunmaması nedeniyle söz konusu defterlerin
bulunmadığı kabul edilmiştir.
26. 2820 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci
fıkrasında “Her kademedeki parti organları üye kayıt defteri, karar defteri,
gelen ve giden evrak kayıt defteri, gelir ve gider defteri ile demirbaş eşya
defteri tutmak zorundadırlar.”; beşinci fıkrasında “Parti adına elde
edilen gelirlerin alındığı ve yapılan giderlerin ne gibi işlere ve yerlere
harcandığı ilgili defterlere sıra ile ve belgeleri de belirtilerek geçirilir.”;
altıncı fıkrasında “Bütün defterlerin sayfaları ve kaç sayfadan ibaret
oldukları teşkilatın bulunduğu ilgili seçim kurulu başkanı tarafından
mühürlenir ve tasdik edilir” denilmiş ve aynı Kanun’un 113. maddesinde “Bu
Kanunun 60 ıncı maddesinde yazılı defter ve kayıtları tutmayanlar, altı aydan
bir yıla, bu defter ve kayıtları tahrif veya yok edenler veya gizleyenler, bir
yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.” hükmü yer
almıştır.
27. Bu itibarla Parti Genel Merkezinin gelir ve
giderlerinin kaydedildiği defteri/defterleri ibraz etmeyen Parti sorumluları
hakkında 2820 sayılı Kanun’un 60. ve 113. maddeleri uyarınca gerekli işlemlerin
yapılmasını temin için suç duyurusunda bulunulması gerektiği sonucuna
varılmıştır.
A. Gelirlerin İncelenmesi
1.
Genel
Merkez Gelirleri
28. Partinin Genel Merkez gelirleri toplamı 3.000 TL olup
bunun tamamı bağış gelirlerinden oluşmaktadır.
29. Parti, Genel Merkez gelirlerinin kaynağını
belgelendirememiştir.
30. Buna göre Parti Genel Merkezinin 2015 yılı içinde
elde ettiği ve belgelendiremediği toplam 3.000 TL tutarındaki gelirin Hazineye
irat kaydedilmesi gerekir.
2. İl Örgütleri Gelirleri
31. Partinin 2015 yılında il örgütlerine ilişkin
gelirleri 8.200 TL olup bunun tamamı bağış gelirlerinden oluşmaktadır.
32. Parti il örgütlerinin kesin hesap çizelgelerinin
gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede gelirlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun
olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.
B. Giderlerin İncelenmesi
1. Genel Merkez Giderleri
33. Partinin Genel Merkez giderleri toplamı 2.800 TL olup
bunun 400 TL’si ısınma, aydınlatma ve temizlik giderlerinden, 2.400 TL’si ise
kira giderlerinden oluşmaktadır.
34. Parti, Genel Merkez giderlerini belgelendirememiştir.
35. Buna göre Parti Genel Merkezinin 2015 yılı içinde
gerçekleştirdiği ve belgelendiremediği toplam 2.800,00 TL tutarındaki giderin Hazineye
irat kaydedilmesi gerekir.
2. İl Örgütleri Giderleri
36. Partinin 2015 yılında il örgütlerine ilişkin giderler
toplamı 7.730 TL olup bunun 7.530 TL’si kira giderlerinden, 200 TL’si ise
ısınma, aydınlatma ve temizlik giderlerinden oluşmaktadır.
37. Parti il örgütlerinin kesin hesap çizelgelerinin
gider bölümü üzerinde yapılan incelemede giderlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun
olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.
C. Parti Mallarının İncelenmesi
38. Partinin 2015 yılı defter ve belgeleri üzerinde
yapılan incelemede herhangi bir taşınır ve taşınmaz mal ile menkul kıymet
ediniminin olmadığı anlaşılmıştır.
IV. SONUÇ
Birleşik Devrimci Partinin 2015 yılı kesin hesabının
incelenmesi sonucunda;
A. Partinin 2015
yılı kesin hesabında gösterilen 11.200 TL gelir ve 10.530 TL giderin Hazineye
irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre
doğru, denk ve 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’na uygun
olduğuna,
B. Kesin hesapta
gösterilen ve belgelendirilmesi gerektiği hâlde belgelendirilmeyen genel
merkeze ait 3.000 TL gelir ve 2.800 TL gider olmak üzere toplam 5.800 TL
karşılığı Parti mal varlığının 2820 sayılı Kanun’un 75. ve 76. maddeleri
gereğince Hazineye irat kaydedilmesine,
C. Parti Genel
Merkezinin gelir-gider belgeleri ile defter kayıtlarının gönderilmemesi
inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan Parti
sorumluları hakkında aynı Kanun’un 75. ve 111. maddesinin birinci fıkrasının
(c) bendi uyarınca gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet
Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,
Ç. Parti Genel
Merkezinin defterini/defterlerini ibraz etmeyen Parti sorumluları hakkında 2820
sayılı Kanun’un 60. ve 113. maddesi uyarınca gerekli işlemlerin yapılmasını
temin için de Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,
16/10/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan
Zühtü ARSLAN
|
Başkanvekili
Engin YILDIRIM
|
Başkanvekili
Hasan Tahsin GÖKCAN
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
Üye
Recep KÖMÜRCÜ
|
Üye
Burhan ÜSTÜN
|
Üye
Hicabi DURSUN
|
Üye
Celal Mümtaz AKINCI
|
Üye
Muammer TOPAL
|
Üye
M. Emin KUZ
|
Üye
Kadir ÖZKAYA
|
Üye
Rıdvan GÜLEÇ
|
Üye
Recai AKYEL
|
Üye
Yusuf Şevki HAKYEMEZ
|
Üye
Yıldız SEFERİNOĞLU
|
Üye
Selahaddin MENTEŞ
|
|
|
|
|