ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2009/40 (Siyasi Parti Mali Denetimi)

Karar Sayısı:2016/1

Karar Tarihi:10.2.2016

R.G.Tarih-Sayı:13.04.2016-29683

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Demokratik Sol Parti 2008 yılı kesin hesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Zühtü ARSLAN, Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Serdar ÖZGÜLDÜR, Serruh KALELİ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Recep KÖMÜRCÜ, Alparslan ALTAN, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN, Erdal TERCAN, Muammer TOPAL, M. Emin KUZ, Hasan Tahsin GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA ve Rıdvan GÜLEÇ’in katılımlarıyla 10.2.2016 tarihinde yapılan ilk inceleme toplantısında öncelikle suç duyurusunda bulunulup bulunulmayacağı sorunu görüşülmüştür.

2. 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 73. maddesinin üçüncü fıkrasında iller teşkilatından gönderilenler ile parti merkezine ait olan kesin hesapların, Merkez Karar ve Yönetim Kurulunca incelenerek karara bağlanacağı öngörülmüş ve aynı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında da “Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklenir.” hükmüne yer verilmiştir.

3. Yine Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 51. maddesinin (1) numaralı fıkrasında “Siyasi partiler, 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 74 üncü maddesi uyarınca genel başkanları tarafından imzalanmış yazı ve ekinde,

a) Merkez karar ve yönetim kurullarınca (parti tüzüğünde kesin hesapları onaylama görevi verilen yetkili organlarınca) alınmış parti genel merkezi ve iller örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin kararın onaylı örneğini,

b) Karara bağlanmış ve birleştirilmiş bulunan bir yıllık kesin hesabın onaylı örneğini,

c) Parti genel merkez kesin hesabının onaylı örneğini,

ç) Bağlı ilçeleri de kapsayan ve il sorumluları tarafından imzalanmış olan iller teşkilatı kesin hesaplarının onaylı örnekleri ile genel merkez tarafından düzenlenecek olan il teşkilatları kesin hesaplarının icmal listesini,

d) Parti genel merkez ve il teşkilatlarının aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten listeleri,

e) Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yıl sonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazılarını, Haziran ayı sonuna kadar Mahkemeye sunarlar.” hükmü yer almaktadır.

4. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının 12.4.2010 tarihli ve C.02.0.CBS.0.01.02.04/439 sayılı yazılarına ekli listede Demokratik Sol Partinin 2008 yılı itibariyle teşkilatlandığı belirtilen Diyarbakır, Hakkari, Bayburt, Batman, Karabük ve Düzce illerine ilişkin kesin hesap cetvelleri, bu illere ait ilgili yıl içerisinde herhangi bir gelir-gider oluşmadığı gerekçesiyle gönderilmemiştir.

5. Siyasi partilerin teşkilatlandıkları il, ilçe ve beldelerde faaliyetlerini yürütecekleri başkanlıklarının bulunması ve bunların hayatın olağan akışı gereği kira, su, elektrik, telefon, kırtasiye, tutulacak defterlerin satın alınması vb. bir takım genel yönetim giderlerini yapması gerekir. Dolayısıyla partinin yazısında belirttiği gerekçelerle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı kayıtlarında aktif görünen il ve bağlı ilçe örgütlerinde gelir-giderinin olmadığının kabul edilmesi mümkün değildir.

6. 2820 sayılı Kanun’un; 69. maddesinde bir siyasi partinin bütün gelirlerinin o siyasi partinin tüzel kişiliği adına elde edileceği, 70. maddesinde siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olmayacağı ve bir siyasi partinin tüm giderlerinin o siyasi parti tüzel kişiliği adına yapılacağı, 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde de yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen sorumluları ile istenen bilgileri vermeyen sorumluları hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası verileceği hüküm altına alınmıştır.

7. Bu hükümlere göre, parti yöneticilerinin genel yönetim giderlerini kendi imkanlarıyla karşılamaları mümkün değildir. Parti yetkililerinin bu şekilde yapmış oldukları gider bedellerinin partiye bağış geliri olarak, karşılığının da genel yönetim gideri olarak kaydedilerek parti tüzel kişiliği adına hesaplara dahil edilmesi gerekir.

8. Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt dışı gelir-gider oluşturulduğu anlamına gelir. Bu durumda, 2820 sayılı Kanun’un 69. ve 70. maddelerine aykırı davranılmış olmaktadır.

9. Bu haliyle gelir ve gideri olmadığı gerekçesiyle kesin hesap cetveli gönderilmeyen il örgütlerinin 2008 yılı hesaplarının incelenip araştırılması mümkün değildir.

10. Bu nedenle hesap verilebilir bir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesap dışında gelir elde edilip gider yapılması, Anayasa Mahkemesine istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine istinaden gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.

11. Bu itibarla Demokratik Sol Partinin 2008 yılı kesin hesabının incelenmesi sonucunda;

- Genel Merkeze ait kesin hesapların sunulmasından dolayı işin esasının incelenmesine,

- Anayasa Mahkemesine istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider yapılması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan, Parti sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,

12. Osman Alifeyyaz PAKSÜT’ün karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

13. Demokratik Sol Partinin Anayasa Mahkemesine verdiği 2008 yılı kesin hesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren ve Raportör Sadettin CEYHAN tarafından hazırlanan esas inceleme raporu, Anayasa ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

14. Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde, Partinin 2008 yılı gelirleri toplamının 12.085.910,43 TL, geçen yıldan devreden nakit miktarının 44.149.973,13 TL; giderleri toplamının 14.927.328,14 TL, gelecek yıla devreden nakit miktarının 41.310.440,07 TL olduğu anlaşılmaktadır.

15. Parti 2008 yılı kesin hesabının gelir ve gider rakamlarının yukarıda açıklanan tutarlardan oluştuğu, bu hâliyle Partinin 2008 yılı kesin hesabının doğru, denk ve 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

16. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

17. Partinin Genel Merkez gelirleri toplamı 9.381.649,59 TL olup bunun 9.361.833,13 TL’si faiz gelirlerinden, 2.697,00 TL’si yardımlardan, 12.117,00 TL’si yayın satış gelirlerinden, 5.002,46 TL’si diğer gelirlerden oluşmaktadır.

18. Parti Genel Merkezinin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

19. Parti il örgütlerinin 2008 yılı gelirleri toplamı 2.704.260,84 TL olup bunun 229.058,07 TL’si bağışlardan, 99.317,63 TL’si üye aidatlarından, 8.325,86 TL’si yayın gelirlerinden, 46.098,00 TL’si faaliyet gelirlerinden, 1.949.147,98 TL’si genel merkez yardımlarından, 355.161,00 TL’si geçmiş yıl gelirlerinden, 17.152,30 TL’si diğer gelirlerden oluşmaktadır.

20. Parti il örgütlerinin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

21. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

22. Parti Genel Merkezinin 2008 yılı giderleri toplamı 12.385.448,12 TL olup bunun 10.027.845,77 TL’si genel yönetim giderlerinden, 2.357.602,35 TL’si seçim, propaganda giderlerinden oluşmaktadır. Gelecek yıla devreden nakit (kasa/banka) tutarı 41.097.697,90 TL’dir.

23. Parti Genel Merkezinin 2008 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede aşağıda belirtilenler dışındaki giderlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

1- Hasan Suna adına kayıtlı telefon bedellerinin Parti bütçesinden karşılanma nedeni sorulmuştur.

Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, “Hasan Suna ilgili dönemde partinin Genel Saymanıdır. Avea firması tarafından parlamenterlere tanınan kampanya tarifesi daha ucuz olduğu için telefon aboneliği kişi adına çıkmıştır. Görüşmeleri parti adına yapılmıştır. Görevi sona erdikten sonra bu hattın faturaları ödenmemiştir.” demişlerdir.

Kişiler adına kayıtlı telefon bedellerinin Parti bütçesinden ödenmesi yersizdir. 4.032,43 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

2- Kişiler adına kayıtlı telefonlara alınan kontör bedellerinin Parti bütçesinden karşılanma nedeni sorulmuştur.

Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, “Partimizde çalışan şoför, ofis memurları gibi personellerin parti iletişimleri için kullandıkları kendi telefonlarına alınan hazır kartlardır. Bu kişilere hat vermek ekonomik olmadığından faturalı tarifelerde sabit ödemeler gibi masraflar olduğundan maliyeti düşürebilmek adına kontör alınmaktadır.” demişlerdir.

Kişiler adına kayıtlı telefon bedellerinin Parti bütçesinden ödenmesi yersizdir. 201,50 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

3- Basın mensuplarının konaklama harcamalarının Parti tarafından karşılanma nedeni sorulmuştur.

Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, “İlgili maddede belirtilen Basın mensupları harcamalarının Parti bütçesinden karşılanma nedeni sorulmuştur. Burada yapılan harcamalar Parti etkinliklerine götürülen basın mensuplarının harcamalarının karşılanması değildir. Söz konusu tarihte Ankara Aktif Metropolitan Hotel’de sadece basın mensuplarının davet edildiği yemekli bir toplantı tertip edilmiştir. Söz konusu toplantıya çeşitli il ve bölgelerden medya mensupları partimiz tarafından davet edilmiştir. Yapılan toplantıya şehir dışından gelen basın mensuplarının konaklama masrafları da Partimiz tarafından davet edildikleri için Partimiz tarafından karşılanmıştır. Söz konusu etkinlikte Parti politikaları, Parti Programı, Genel ve Yerel Çalışmalarımız, Seçim Bildirgelerimiz, Güncel Olaylar hakkındaki partimiz görüşleri basın ile paylaşılmıştır. Zaten toplantının özelliği sadece Basın Mensuplarına yönelik olmasıdır. İlgili muhasebe fişi incelendiğinde de görüleceği üzere Aktif Metropolitan Otel’in yemek faturası da görülecektir. Bunun gibi diğer etkinliklerimiz de mevcuttur. Örneğin Rektörler Toplantısı, Emek Kurultayı vb gibi. Bu toplantı ise medya toplantısıdır.” demişlerdir.

Parti yetkilileri, yapılan harcamaların basın mensuplarının giderlerinin karşılanması niteliğinde bir harcama olmadığını, Parti tarafından organize edilen ve çeşitli basın organlarının Parti faaliyetleri hakkında bilgilendirilmesini içeren programlara ait giderler olduğunu ifade etmişlerdir. Bir siyasi partinin politikalarının, faaliyetlerinin, o siyasi partiyle ilgili gelişmelerin takip edilmesi ve yazılı veya görsel medyada paylaşılması gazetecilerin görevidir. Basın mensuplarının siyasi partilerin toplantı veya organizasyonları izlemek ve/veya buradan haber yapmak amacıyla yapacakları giderler de kendi kuruluşları tarafından karşılanması gereken yönetim giderleridir. Anayasa Mahkemesinin daha önceki kararları göz önüne alındığında, (E.2011/18, K.2014/88) yapılan harcamalar Kanun’a uygun değildir. Yapılan harcamalar karşılığı olan 10.180,00 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

4- Aşağıdaki tabloda giderleri karşılanan araçların kime ait olduğunun belirtilmesi ile bu giderlerin Parti tarafından karşılanmasını gerektirecek kanıtlayıcı belgelerin gönderilmesi istenmiştir.

Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, söz konusu araçların Parti adına kayıtlı olmadığını, ancak çeşitli toplantı ve organizasyonlarda Parti yetkililerinin ulaşımı için kullanıldığını ifade etmişlerdir. Parti adına kayıtlı araçlar ile parti tarafından kiralanan veya partiye tahsis edilen araçların dışındaki araçların akaryakıt, tamir-bakım ve vergi vb. giderleri parti bütçesinden karşılanamaz. Dolayısıyla parti araçlarına (kiralama-mülkiyet-tahsis) yapılan giderler haricindeki giderlerin parti amaçlarına uygun ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmesi mümkün değildir. 5.016,50 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

5- Partinin Tercüman ile Halka ve Olaylara Tercüman gazetelerinden belli sayılarda alma ve bunun Parti bütçesinden karşılanma nedeni sorulmuştur.

Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, Parti ile ilgili haber yapan gazetelerin satın alınıp, tüm teşkilatlara dağıtıldığını söylemişlerdir.

Ancak yapılan incelemede, sadece Tercüman ile Halka ve Olaylara Tercüman gazetelerinin satın alındığı görülmüştür. Yapılan alım sadece haziran ayında ve 38.000 adet olarak gerçekleşmiştir. Alım sayısı dikkate alındığında teşkilat sayısından çok daha fazla gazete alımının olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla gazete alımlarının, teşkilata dağıtılmaktan ziyade belli bir gazeteye destek amaçlı olduğu görülmektedir. 11.947,20 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

6- Aşağıda yer alan davetiyelerin Parti tarafından alınma nedeninin bildirilmesi istenmiştir.

24. Parti yetkilileri göndermiş oldukları açıklamada, “Çeşitli sivil toplum kuruluşları, dernekler ve vakıfların düzenledikleri etkinlik ve gecelere partimizi temsilen yöneticilerimiz katılmışlardır. Davetiyeler bu nedenle alınmıştır. Ayrıca ilgili sivil toplum kuruluşlarına destek olunmuştur.” demişlerdir.

25. Ancak söz konusu harcamaların sivil toplum kuruluşuna değil, kişilere yapıldığı görülmüştür. Ayrıca söz konusu harcamaların siyasi parti amaçlarıyla bağlantısı kurulmamıştır. Kişilere yapılan ödemelerin siyasi parti faaliyetleriyle ilgisi görülmediğinden, 610 TL tutarında Parti mal varlığının Hazineye irat kaydedilmesi gerekir.

26. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

27. Partinin il örgütlerinin 2008 yılı giderleri toplamı 2.541.880,02 TL olup bunun 2.212.629,46 TL’si genel yönetim giderlerinden, 246.868,28 TL’si seçim giderlerinden, 2.900,00 TL’si taşıt giderlerinden, 79.482,28 TL’si demirbaş alımlarından oluşmaktadır. Gelecek yıla devreden nakit (kasa/banka) tutarı 212.742,17 TL’dir.

28. Partinin il örgütlerinin 2008 yılı kesin hesap çizelgelerinin gider bölümü üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğu görülmüştür.

29. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

C- Parti Mallarının İncelenmesi

30. Demokratik Sol Partinin sunmuş olduğu defter ve belgeler üzerinde yapılan incelemelerde Parti Genel Merkezinin 2008 yılında herhangi bir taşınmaz mal ile menkul kıymet ve hak ediniminde bulunmadığı, edinilen 23.726,96 TL tutarındaki taşınır mal ediniminin ise Kanun’a uygun olduğu tespit edilmiştir.

31. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

IV- SONUÇ

Demokratik Sol Partinin 2008 yılı kesin hesabının incelenmesi sonucunda;

1- 2820 sayılı Kanun’un 70. maddesine aykırı olarak partinin amaçlarına uygun olmayan ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 31.987,63 TL karşılığı Parti mal varlığının, 2820 sayılı Kanun’un 75. maddesi uyarınca Hazineye irat kaydedilmesine,

2- Partinin 2008 yılı kesin hesabında gösterilen 12.085.910,43 TL gelir toplamının, 14.927.328,14 TL gider toplamının, 41.310.440,07 TL gelecek yıla devreden nakit miktarının, Hazineye irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’na uygun olduğuna,

3- Anayasa Mahkemesine istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider yapılması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan, Parti sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,

Osman Alifeyyaz PAKSÜT’ün karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA, 10.2.2016 tarihinde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

1. 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 74. maddesinde, siyasi partilerin genel başkanlarının, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine vermeleri gerektiği öngörülmüştür. Aynı mahiyetteki bir hüküm 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 55. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer almaktadır.

2. Anayasa Mahkemesine gelen her türlü işler gibi siyasi parti mali denetimleri de “ilk inceleme” ve “esas inceleme” aşamalarından geçerek karara bağlanmaktadır. 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 56. maddesinde düzenlenmiş olan siyasi parti mali denetimlerinde ilk ve esas inceleme usulünde herhangi bir süre öngörülmemiştir.

3. Mali denetimi yapılan Parti’nin inceleme yılına ait hesaplarının ilk ve/veya esas incelemeleri 10 Şubat 2016 günü yapılmış ve karara bağlanmıştır. Bu durumda, denetimi yapılan Parti’nin geçmiş yıllara ait mali denetimlerinin ilk ve/veya esas incelemelerinin kesin karara bağlandığı tarih itibariyle, denetim yılına ait kesin hesapların Anayasa Mahkemesine sunulmasından itibaren beş yıl müddetle sonuçlandırılmadığı açıktır.

4. Anayasada öngörülen siyasi parti mali denetimi kurumunun amaçlarına, hukukun genel ilkelerine ve korunmak istenen demokratik değerlere bakıldığında, her hangi bir Devlet katkısı da almayan partilerin mali denetimlerinin ait olduğu yıldan çok uzun zaman geçtikten sonra yapılmasının hangi üstün hukuki yarara hizmet ettiğini anlamak güçtür. Bu nedenle, büyük gecikmelerle yapılan bu tür mali denetimlerin karara bağlanması ve denetime bağlı hukuki sonuçlar çıkarılması yerine, dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilmesi gerekmektedir. Bu konudaki gerekçelerimiz kısmen daha önceki mali denetimlere ilişkin karşıoy yazılarımızda da açıklanmıştır (S.P.M.D., E:2009/37, K:2014/86, 30.01.2015 tarihli ve 29252 sayılı Resmi Gazete; S.P.M.D. E:2001/20, K:2009/48, 26.11.2009 tarihli Resmi Gazete).

5. Konunun hukuk devletinin temel unsurlarından olan hukuk güvenliği ve adil yargılanma hakkına aykırılık içeren boyutları bulunduğu kadar, siyasi parti özgürlüğüne yapılmış bir temel hak ihlali de söz konusu olabilecektir. Bunun nedenleri aşağıda açıklanmıştır.

6. Anayasanın 2. maddesinde belirtilen hukuk devletinin temel bir öğesinin de hukuk güvenliği olduğu, Anayasa Mahkemesinin de birçok kararında vurgulanmıştır.

7. Yasaların toplum hayatında hangi işlem veya eylemleri yaptırıma bağladığı, hangi eylemlerin suç veya kabahat oluşturdukları, kasıtlı veya kusurlu olarak meydana gelen hukuka aykırılıkların hangi sonuçları doğuracağı, bu konularda hangi işlemlerin kimler tarafından yapılacağı, kusurlu eylemin ne zamana kadar soruşturulacağı ve kovuşturulacağı, yasalarda ve Anayasa ile yasaların verdiği yetkiye dayanarak gerçekleştirilmiş alt düzenlemelerde açıkça belirtilmiş olmalıdır. Aksi takdirde hukuki öngörülebilirlikten ve hukuk güvenliğinden söz edilemez.

8. Siyasi Partilerin mali denetimi, Anayasada, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nda, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nde düzenlenmiştir. Mevzuatta, mali denetimin prosedürü hakkında ayrıntılı hükümler yer almakla birlikte, sürelerle ilgili hükümler sadece 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun belge saklama yükümlülüğüne ilişkin 69. ve 70. maddelerinde yer almaktadır. Buna göre, siyasi partilerin gelir ve gider belgelerini saklama yükümlülüğü, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili siyasi partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır. İptal ve itiraz davalarındakinin aksine, mali denetimlerde ilk incelemenin hangi süre içinde yapılacağı 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununda belirtilmediği gibi, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunda da belirtilmemiştir.

9. Öte yandan, mevzuatta, siyasi partilerin hesaplarını, hesap yılını takip eden Haziran ayının sonuna kadar Anayasa Mahkemesine vermeleri öngörülmüş olmakla birlikte, denetimin hangi sürede karara bağlanacağı hakkında da tabiatıyla bir hüküm bulunmamaktadır.

10. Hukuk güvenliğinin gereği olan öngörülebilirlik ilkesi, kişilerin belirsiz sürelerle denetlenme ve muhtemel bir para cezasına çarptırılma tehdidi altında tutulmalarına olanak vermez. Nitekim hukukumuzda gerek 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile gerek Ticaret Kanunu’ndaki hükümlerle, belge saklama ve kamu alacağından sorumlu olma konusunda kişiler lehine çeşitli güvenceler getirilmiştir. Buna göre, belge saklama ve saklanmayan belgelerden dolayı mesul tutulma konusunda hukuk sistemimizdeki düzenlemelerde, birbirine benzer şekilde beş yıllık süreler öngörülmüştür. Ancak, siyasi partilerin mevzuatta bu tür güvenceleri bulunmamaktadır, çünkü ilk incelemenin yapılması ve esasın karara bağlanması, tamamen ucu açık bir sürece tabi tutulmuştur.

11. Hukuk güvenliğine aykırı olan ve 12 Eylül 1980 askeri rejiminin ürünü olan yasadan kaynaklanan bu durumun mevzuat değişiklikleriyle bu güne kadar düzeltilmemesi karşısında, Anayasa Mahkemesinin içtihat tesis etme yoluyla siyasi parti mali denetimlerini hukuk devleti esaslarına uygun hale getirmesi mümkündü ve bu nedenle beş yıl veya daha eski yıllara ait mali denetimlerin işlemden kaldırılmasına karar verilmesi gerekirdi. Ancak bu yola da gidilmediğinden, beş yıl ve daha fazla zaman geçmiş evrak üzerinden mali denetim yapılmasına devam edilmektedir. Bu yöndeki uygulama, Anayasanın 2. Maddesinde ifadesini bulan demokratik hukuk devleti ilkesine aykırıdır.

12. Siyasi partiler, Anayasanın ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) güvencesi altında olduğundan, şu hususların da belirtilmesi yerinde olur:

13. Anayasanın 67. maddesinde seçme ve seçilme hakkı ile bir siyasi parti içinde faaliyette bulunma hakkı, 68. maddesinde siyasi parti kurma hakkı düzenlenmiş; yine 68. maddede siyasi partilerin demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları oldukları belirtilmiştir. AİHS’nin örgütlenme özgürlüğüne ilişkin 11. maddesi de siyasi parti faaliyetlerini güvence altına almaktadır.

14. Zaman sınırlamasına ve yasa ile belirlenmiş sürelere tabi olmayan bir şekilde mali denetim yapılması ve bunun sonucunda, geçmiş yıllara ait harcama belgelerinin usulüne uygun olarak sunulamadığı gerekçesiyle, yine üst sınırı da olmaksızın, belirsiz miktarlarda para cezası (Hazineye irat kaydı) kesilebilmesi, denetim yılına ait bulgulardan hareketle çeşitli suç duyurularında bulunulması, siyasi faaliyet ve siyasi parti özgürlüğüne yapılmış bir müdahaledir.

15. Siyasi Parti özgürlüğüne yapılan müdahalenin, Anayasanın 13. maddesinde belirtildiği şekilde, yasa ile yapılması, demokratik bir toplumda zorunlu olması ve ölçülülük ilkesine aykırı olmaması gerekmektedir.

16. Mali denetim, siyasi parti faaliyetlerine yapılmış bir müdahale olmakla birlikte, demokratik bir toplumda zorunlu olduğu açıktır. Ancak, siyasi parti mali denetimlerinin ucu açık, yani yasa ile belli sürelere bağlanmamış bir uygulama kapsamında gerçekleştirildiği, bu konuda yeterli yasal çerçeve bulunmadığı, kıyas yoluyla uygulanabilecek mevzuat hükümlerinin de Anayasa Mahkemesince resen uygulanmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumda siyasi parti faaliyetlerine yapılmış müdahalenin, demokratik bir toplumda zorunlu olsa bile, “yasa ile düzenlenme” koşuluna uyduğu söylenemez.

17. Öte yandan, vergi alacaklarının dahi 5 yılda zamanaşımına uğradığı bir hukuk düzeninde bir siyasi partinin kamu hazinesine bir borcu olmadığı halde mali bir cezaya çarptırılmasında ölçülülük bulunmadığı açıktır. Diğer bir ifadeyle, siyasi partilerin hesaplarının denetlenmesindeki kamu yararı ve siyasi parti mali denetimi için demokratik bir toplumda bulunan zorunluluk ile uzun ve belirsiz süreler sonunda yaptırımlara maruz kalmamayı gerektiren hukuk güvenliği arasında olması gereken adil ve makul denge ortadan kalkmış olmaktadır.

18. Bu nedenle beş yıldan sonra yapılan denetimlerin, buna bağlı suç duyurularının ve irat kaydı kararlarının, hukuk devleti ilkesine aykırı olduğu kadar, Anayasa’nın 68. Maddesine de aykırı olduğuna ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 11. maddesinin ihlalini oluşturduğuna şüphe bulunmamaktadır.

19. Anayasa Mahkemesinin yaptığı mali denetim, dosya üzerinden yapılan, temyiz ve itirazı kabil olmayan bir yargılamadır. Yargılanan tüzel kişi sıfatıyla, denetlenen partinin, Anayasanın 36. ve AİHS’nin 6. maddelerinde yer alan adil yargılanma hakkından yararlanması gerekeceği tartışmasızdır.

20. Anayasanın 36. ve AİHS’nin 6. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamında, makul sürede yargılanma da bulunmaktadır. Her türlü ölçüte göre, dosya üzerinden ve tek dereceli olarak yapılan mali denetimlerin beş yıl veya daha uzun sürelerde karara bağlanmasının makul ve haklı bir nedeni olamayacağından, adil yargılanma hakkının da bir ihlalini oluşturduğu açıktır.

Yukarıdaki nedenlerle, denetlenen Parti hakkındaki çoğunluk kararına katılmıyorum.