ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2010/5 (Siyasi Parti Mali Denetimi)

Karar Sayısı:2013/142

Karar Günü:11.12.2013

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Milli Demokrat Halkın Partisi 2009 yılı kesin hesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Milli Demokrat Halkın Partisi 2009 yılı kesin hesabının ilk incelemesi sonucunda, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine 11.12.2013 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Milli Demokrat Halkın Partisinin Anayasa Mahkemesine verdiği 2009 yılı kesin hesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren Raportör Ömer DURAN tarafından hazırlanan esas inceleme raporu, Anayasa ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde, Partinin 2009 yılı gelirleri toplamının 13.215,94 TL, giderleri toplamının 12.880,00 TL olduğu ve geçen yıldan devreden nakit mevcudunun da 335,94 TL olduğu anlaşılmaktadır.

Partinin 2009 yılı kesin hesabının, Merkez Karar Yürütme Kurulunun tarihsiz ve sayısız kararı ile kabul edilerek onaylandığı görülmüştür.

Bu itibarla, Partinin 2009 yılı kesin hesabının gelir ve gider rakamlarının yukarıda açıklanan tutarlardan oluştuğu, bu hâliyle Partinin 2009 yılı kesin hesabının doğru, denk ve 2820 sayılı Kanun’a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezinin gelirleri 13.215,94 TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 12.880,00 TL’si bağış, 335,94 TL’si 2008 yılından devreden kasa bakiyesinden oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezinin 2009 yılı muhasebe kayıtlarının tutulduğu işletme defteri Çankaya İlçe Seçim Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Partinin 2009 yılı defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerinin 2820 sayılı Kanun’a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Partinin sadece 13 il örgütünün bulunduğu ve söz konusu iller teşkilatlarının da herhangi bir gelir ve gider gerçekleşmesinin bulunmadığı beyan edilmiştir.

Siyasi partilerin faaliyetlerini yürüttükleri genel merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarına ait yerler partilerin kendilerine ait olabileceği gibi kiralık olarak da kullanılabilecektir. Şayet, parti yetkililerine ait veya bunların kendilerinin kullandıkları yerlerde siyasi parti faaliyette bulunuyor ise bu takdirde kira sözleşmesi düzenlenerek isabet eden tutar partiye bağış geliri ve karşılığı da kira gideri olarak kaydedilmelidir.

Ayrıca, partilerin genel merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarının hayatın olağan akışı gereği kira, su, elektrik, posta, telefon, kırtasiye, tutulacak defterlerin satın alınması vb. bir takım genel yönetim giderlerini de yapması gerekir.

2820 sayılı Kanun’un 69. maddesinde, bir siyasi partinin bütün gelirlerinin, o siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde edileceği; 70. maddesinde, siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı ve bir siyasi partinin bütün giderlerinin, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı; 75. maddesinde, Anayasa Mahkemesinin kesin hesaplara ait bilgilerin belgelendirilmesini siyasi partilerden her zaman isteyebileceği ve denetimini evrak üzerinde yapacağı, denetim sonunda da o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar vereceği; 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde de yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen ve istenen bilgileri vermeyen parti sorumluları hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası verileceği hüküm altına alınmıştır. Bu hükümlere göre, parti yetkililerinin genel yönetim giderlerini kendi imkânlarıyla karşılamaları mümkün değildir. Parti yetkililerinin, bu şekilde yapmış oldukları gider bedellerini partiye bağış geliri olarak, karşılığını da genel yönetim gideri olarak kaydetmek suretiyle parti tüzelkişiliği adına hesaplara dâhil etmesi gerekir.

Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt dışı gelir ve gider oluşturulmuş olduğunu göstermektedir. Bu durumda, 2820 sayılı Kanun’un 69. ve 70. maddelerine aykırı davranılmış olmaktadır. Parti il teşkilatlarının herhangi bir gelir ve giderinin bulunmadığı şeklindeki beyanları karşısında sorumluları hakkında gerekli işlemlerin yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezinin 2009 yılı giderleri 12.840,90 TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 7.500,00 TL’si kira gideri, 4.509,92 TL’si ısıtma, aydınlatma ve temizlik gideri, 796,71 TL’si haberleşme gideri ve 34,27 TL’si de taşıma giderinden oluşmaktadır.

Genel Merkezin 2009 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışındaki giderlerin 2820 sayılı Kanun’a uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

2820 sayılı Kanun’un 70. maddesinin birinci fıkrasında, “Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.”; 75. maddesinin dördüncü fıkrasında ise “Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir.” hükümleri yer almıştır.

1- Fatura aslı olmadan fotokopi banka dekontu ile mükerrer ödemede bulunulmasının nedeni sorulmuştur.

Yapılan incelemede, 2009 yılında banka dekont fotokopisine dayanılarak gider gösterilen 120,77 TL’lik TEDAŞ fatura ödemesinin, aynı banka dekontunun aslı ile ilgili olduğu 2008 yılında gider gösterilerek ödendiği, Parti defterinin 2008 yılı kayıtlarından anlaşılmaktadır.

Söz konusu banka dekontu fotokopisine ilişkin 2009 yılı defter kayıtlarında ise aynı tarih ve aynı tutar ile ancak başka seri numarası ile kayıt yapıldığı görülmüştür.

Parti yetkilileri, “Tedaş ödemelerine ait belirttiğiniz giderlerle ilgili konuda ki sorularınızı muhasebecimize sorduk. Hiçbir kötü niyeti olmadan istemeyerek sehven hata yaptığını yüksek makamınıza iletmemizi arz etmiştir.” şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti yetkilileri tarafından da parti tüzel kişiliğinin giderlerinin mükerrer olarak kaydedilmiş olduğu teyit edilmekte olup sorumlular göndermiş oldukları cevap yazılarında hatayı kabul etmiş ve fakat herhangi bir düzeltici işlem yapma yoluna gitmemişlerdir. Bu nedenle söz konusu mükerrer giderin parti adına yapılmış bir gider olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır. Bu nedenle 120,77 TL’nin Hazineye irad kaydedilmesi gerekir.

2- 2820 sayılı Kanun’un 70. maddesinin birinci fıkrasında, “Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.”; 75. maddesinin dördüncü fıkrasında ise “Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir.” hükümleri yer almıştır.

Parti görevlilerinden tahsilât makbuzlarında gecikme bedellerinin de Parti bütçesinden ödenme nedeni sorulmuştur.

Parti yetkilileri, “Kişi adına tahsilat makbuzları söz konusu makbuzlar partimizin o zaman ki adsl ve telefon giderleri olup, o tarihlerde partimiz çalışanlarından Hüseyin Bilge GÖNENDİ bu işle görevlendirildiğinden faturalar onun adına gelse de, ödemeler partimiz kasasından yapılmıştır. Ayrıca makbuzlarda ki bazı gecikme bedelinin nedeni ise, kasamızda bazen para olmadığından dolayı fatura ödemeleri yapılamadığından, geç ödemelerde ki gecikme bedelleridir.” şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti yetkililerinin ödemelerin zamanında yapılması için gerekli tedbirleri almaları gerekir. Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammından Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkânı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır. Bu nedenle 19,60 TL’nin Hazineye irad kaydedilmesi gerekir.

M. Emin KUZ bu görüşe katılmamıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Partinin sadece 13 il örgütünün bulunduğu ve söz konusu iller teşkilatlarının da herhangi bir gelir ve gider gerçekleşmesinin bulunmadığı beyan edilmiştir.

Siyasi partilerin faaliyetlerini yürüttükleri genel merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarına ait yerler partilerin kendilerine ait olabileceği gibi kiralık olarak da kullanılabilecektir. Şayet, parti yetkililerine ait veya bunların kendilerinin kullandıkları yerlerde siyasi parti faaliyette bulunuyor ise bu takdirde kira sözleşmesi düzenlenerek isabet eden tutar partiye bağış geliri ve karşılığı da kira gideri olarak kaydedilmelidir.

Ayrıca, partilerin genel merkez, il, ilçe ve belde başkanlıklarının hayatın olağan akışı gereği kira, su, elektrik, posta, telefon, kırtasiye, tutulacak defterlerin satın alınması vb. bir takım genel yönetim giderlerini de yapması gerekir.

2820 sayılı Kanun’un 69. maddesinde, bir siyasi partinin bütün gelirlerinin, o siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde edileceği; 70. maddesinde, siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı ve bir siyasi partinin bütün giderlerinin, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı; 75. maddesinde, Anayasa Mahkemesinin kesin hesaplara ait bilgilerin belgelendirilmesini siyasi partilerden her zaman isteyebileceği ve denetimini evrak üzerinde yapacağı, denetim sonunda da o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar vereceği; 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde de yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen ve istenen bilgileri vermeyen parti sorumluları hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası verileceği hüküm altına alınmıştır. Bu hükümlere göre, parti yetkililerinin genel yönetim giderlerini kendi imkânlarıyla karşılamaları mümkün değildir. Parti yetkililerinin, bu şekilde yapmış oldukları gider bedellerini partiye bağış geliri olarak, karşılığını da genel yönetim gideri olarak kaydetmek suretiyle parti tüzelkişiliği adına hesaplara dâhil etmesi gerekir.

Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt dışı gelir ve gider oluşturulmuş olduğunu göstermektedir. Bu durumda, 2820 sayılı Kanun’un 69. ve 70. maddelerine aykırı davranılmış olmaktadır. Parti il teşkilatlarının herhangi bir gelir ve giderinin bulunmadığı şeklindeki beyanları karşısında sorumluları hakkında gerekli işlemlerin yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.

C- Parti Mallarının İncelenmesi

Partinin 2009 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede, taşınmaz mal ile değeri yüz Türk Lirasını aşan taşınır mal, menkul kıymet ve hak edinilmediği anlaşılmaktadır.

IV- SONUÇ

Milli Demokrat Halkın Partisi 2009 yılı kesin hesabının incelenmesi sonucunda;

1- Partinin 2009 yılı kesin hesabında gösterilen 13.215,94 TL gelir, 12.880,00 TL gider ile 335,94 TL geçen yıldan devreden nakit mevcudunun Hazineye gelir kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’na uygun olduğuna OYBİRLİĞİYLE,

2- 2820 sayılı Kanun’un 70. maddesine aykırı olarak Parti amaçlarına uygun olmayan ve Parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 120,77 TL karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 75. maddesi gereğince Hazineye gelir kaydedilmesine OYBİRLİĞİYLE,

3- 2820 sayılı Kanun’un 70. maddesine aykırı olarak Parti amaçlarına uygun olmayan ve Parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 19,60 TL karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 75. maddesi gereğince Hazineye gelir kaydedilmesine M. Emin KUZ’un karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

4- Anayasa Mahkemesine istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider yapılması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan, Parti sorumluları hakkında 2820 sayılı Kanun’un 75. ve 111. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına OYBİRLİĞİYLE,

11.12.2013 gününde karar verildi.

KARŞIOY GEREKÇESİ

Milli Demokrat Halkın Partisi’nin 2009 Yılı Kesinhesabının incelenmesi sonucunda, Kesinhesapta gösterilen giderlerden 19,60 TL gecikme bedelinin Parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulünün mümkün görülmediği gerekçesiyle Hazineye gelir kaydedilmesine karar verilmiştir.

Kararın bu kısmına ilişkin gerekçede “…Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammından Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmadığı” ve “Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu” belirtilmiştir.

Siyasî partiler de dahil olmak üzere her tüzel kişinin, kendisini oluşturan, temsil eden ve yöneten gerçek kişilerden ayrı bir kişiliği bulunmakta ve bunun sonucu olarak tüzel kişilerin ayrı hakları, yükümlülükleri ve sorumlulukları söz konusu olmaktadır. 2820 sayılı Kanunun 70. maddesinde de bir siyasî partinin bütün giderlerinin, o siyasî parti tüzelkişiliği adına yapılacağı hükme bağlanmaktadır.

Siyasî partilerin borçlarını zamanında ödememelerinden kaynaklanan gecikme bedeli gibi giderlerden Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkânının bulunmadığının ve bu ödemelerin Parti görevlilerinin kişisel sorumlulukları kapsamında olduğunun kabulü hâlinde, siyasî partilerin bu fer’i borçları ödemelerinin gerekmediği sonucuna varılır. Böyle bir sonuca varılması, başka bir ifadeyle söz konusu ödemelerin borçlu olmayan gerçek kişiler adına ödenmesi, belgelendirilmesi ve Parti kayıtlarında gider olarak gösterilememesi kanunlar açısından da, muhasebe ilkeleri açısından da isabetli görünmemektedir.

Diğer taraftan, bu sonuç, Parti tüzel kişiliğinin borçlu olduğu bedellerden kaynaklanan gecikme bedellerini ödemesinin, aynı miktarda Parti malvarlığının Hazineye gelir kaydedilmesi suretiyle ikinci defa Parti tüzel kişiliğinden tahsil edilmesini gerektirdiği anlamına gelmektedir.Varılan bu sonuç, Parti tüzel kişiliğinin malî yükümlülüklerini zamanında yerine getirmemesinden kaynaklanan borçlarını ödememesi gerektiği; ödediği takdirde 2820 sayılı Kanuna göre bu miktarda mal varlığının Hazineye gelir kaydedileceği anlamına gelir. Kuşkusuz kanun koyucunun böyle bir sonucu amaçladığı söylenemez.

Söz konusu gecikmenin Partinin malî imkânsızlıklarından mı, Parti görevlilerinin ihmalinden mi kaynaklandığı ve bir ihmal söz konusu ise Parti tarafından bunların sorumlularına rücu edilip edilmediği hususları Anayasa Mahkemesince yapılacak malî denetimin kapsamı dışında olmalıdır. Anayasanın 69. maddesi ile 2820 sayılı Kanunun 74. ve 75. maddelerine göre Anayasa Mahkemesinin bu denetimi kanuna uygunluk denetimidir ve siyasî partilerin gelir ve giderleri yönünden yapılacak denetimin yerindelik denetimini içerecek şekilde yapılmaması gerekir. Ayrıca 75. madde, kanuna uygunluk denetiminde, kanuna uygun olmayan gelir ve giderlerin Hazineye gelir kaydedileceğini hükme bağladığından, kanunen ödenmesi gereken gecikme bedeli gibi giderlerin Hazineye gelir kaydedilmesi mümkün değildir.

Bu sebeplerle, Kararın 19,60 TL karşılığı Parti malvarlığının Hazineye gelir kaydedilmesine ilişkin bölümüne katılmıyorum.