ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2001/12 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2011/9

Karar Günü:4.5.2011

R.G. Tarih-Sayı:28.06.2011-27978

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

Anavatan Partisi'nin 31.10.2009 gününde yapmış olduğu 10. Olağan Büyük Kongresinde Parti Genel Kurulunca, Demokrat Parti ile birleşmesi şartıyla parti tüzel kişiliğinin sona ermesine, bu birleşme nedeniyle Parti'nin Türkiye Cumhuriyeti Kanunları gereğince edindiği mal varlığını oluşturan taşınır-taşınmaz mallar, haklar, alacaklar ve borçlar ile kamu ve özel hukuk kişileri, gerçek kişiler ve mahkemeler nezdinde, üyelik formlarında ve bunlarla ilgili her tür evraktaki haklar, yetkiler ve yükümlülüklerin bütün sonuçlarıyla birlikte Demokrat Parti'ye devrederek, Demokrat Parti adı altında birleşerek hukuki varlığına son verilmesine karar verilmiştir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Aysel PEKİNER, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN ve Mehmet ERTEN'in katılımıyla 22.10.2003 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında;

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Anavatan Partisi'nin, 2000 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listelerin, 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 74. maddesi uyarınca, Anayasa Mahkemesi'ne gönderilmesi için Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesine göre Parti'ye 30 gün süre verilmesine, bu süre içinde istenilen bilgi ve belgelerin gönderilmemesi halinde aynı Yasa'nın 111. maddesine göre işlem yapılmak üzere durumun Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyurulacağının Parti'ye bildirilmesine, gerekli tebligatın yapılması için karar örneğinin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine, oybirliğiyle' karar verilmiştir.

Söz konusu eksiklik Parti tarafından gönderilen belgelerle giderildiğinden,

Tülay TUĞCU, Haşim KILIÇ, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN, Mustafa Yıldırım, A. Necmi ÖZLER, Şevket APALAK, Serruh KALELİ ve Osman Alifeyyaz PAKSÜT'ün katılımıyla 27.2.2007 gününde yapılan inceleme toplantısında;

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Dosyadaki eksiklik giderildiğinden işin esasının incelenmesine oybirliğiyle' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 69 ve 70. maddelerine göre siyasi partiler, gelir ve gider belgelerini, Anayasa Mahkemesi'nin ilk inceleme kararının kendilerine bildirilmesinden itibaren beş yıl saklamakla yükümlüdürler. Dosyanın incelenmesinden, kesinhesabın Anayasa Mahkemesi'ne sunulmasından itibaren beş yıllık sürenin geçtiği saptanmış, bu durumda esas incelemenin yapılıp yapılamayacağının ön mesele olarak tartışılması gerekmiştir.

Anayasa Mahkemesi'ne 26.6.2001 gününde sunulan kesinhesabın eksiklikler içermesi nedeniyle Parti'ye süre verilmiş, verilen sürede eksikliklerin giderilmesi üzerine 27.2.2007 gününde esasa geçilmesine karar verilerek 22.3.2007 tarihinde Parti'ye tebliğ edilmiştir. Bu tarihten itibaren esasın incelendiği 4.5.2011 tarihine kadar beş yıllık sürenin geçmediği anlaşıldığından, kesinhesabın esasının incelemesine engel bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu görüşe katılmamıştır.

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2000 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Anavatan Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2000 yılı gelirlerinin 4.214.976.664.610.- lira, borçlarının 289.951.202.426.- lira, giderlerinin 4.424.421.138.564.- lira, alacaklarının 6.274.060.033.- lira, 2001 yılına devreden nakit mevcudunun 74.232.668.439.- lira olduğu, gelir ve borç rakamları toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamları toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 2.594.161.317.708.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 900.000.000.- lirası bağış gelirleri, 52.050.000.000.- lirası aidat gelirleri, 395.658.629.690.- lirası parti mal varlığı gelirleri, 2.124.291.770.000.- lirası devlet yardımı ve 21.260.918.018.- lirası ödenecek yasal kesintiler ve borçlardan oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 1.910.766.549.328.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 1.088.303.013.702.- lirası bağış gelirleri, 155.047.889.123.- lirası aidat gelirleri, 47.066.600.567.- lirası parti mal varlığı gelirleri, 16.121.168.118.- lirası rozet, bayrak, yayın, makbuz, kimlik kartı vb. satış gelirleri, 86.987.254.256.- lirası balo, konser, eğlence vb. faaliyet gelirleri, 190.397.000.000.- lirası genel merkez yardımı, 16.142.625.892.- lirası ilden ilçeye ilçeden ile aktarılan, 42.010.713.262.- lirası geçen yılın gelir fazlası ve 268.690.284.408.- lirası ödenecek yasal kesintiler ve borçlardan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümünde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 2.565.084.333.402.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 177.529.729.436.- lirası geçen yılın gider fazlası, 356.182.004.030.- lirası personel giderleri, 85.312.174.004.- lirası yayın giderleri, 17.854.609.532.- lirası taşınır ve taşınmaz mal alım giderleri, 203.536.172.601.- lirası seyahat giderleri, 10.600.560.850.- lirası seçim giderleri, 126.239.343.384.- lirası rozet, bayrak, flama vb. giderleri, 190.397.000.000.- lirası il örgütlerine yapılan yardımlar, 1.391.182.739.565.- lirası genel giderler ve 6.250.000.000.- lirası gelecek yıla devreden alacaklardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2001 yılına devreden nakit mevcudu 29.076.984.306.-liradır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2000 yılı için 7.605.000.- lira) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.

Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Anavatan Partisi Genel Merkezi'nin 2000 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 17.1.2011 tarih ve 9-181 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, söz konusu yazıya parti tarafından 28.2.2011 tarih ve 1967-24 sayıyla evrak girişi yapılan yazıyla cevap verilmiştir.

1- Kişiler adına düzenlenmiş uçak bilet bedellerinin gider yazılması nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri açıklamalarında seyahat gideri ödenen kişilerden bir tanesinin partide genel başkan yardımcısı görevinde bulunduğunu, bazı programların ve bu programa katılacak parti görevlilerinin önceden belli olmaması nedeniyle giderlerin şahıslar tarafından yapılıp daha sonra parti tarafından karşılanmasının zorunlu hale geldiğini, parti faaliyeti olmayan seyahatlerin giderlerinin karşılanmasının söz konusu olmadığını belirtmişlerdir.

Partinin gider yazdığı seyahat belgelerinin çoğunda ya parti adına fatura kesilmiş ya da kişi adıyla beraber parti adına da belgede yer verilmiştir. Aşağıda belirtilen seyahat belgeleri ise bunların dışında kalanlar olup, gider belgeleri arasında bu kişilerin parti adına ve parti faaliyeti için seyahat ettiklerini gösteren herhangi bir belge bulunmadığı gibi cevap yazısı ekinde de herhangi bir belge ibraz edilmemiştir. Şahıslar tarafından karşılanıp sonradan partiden alınan giderlere ilişkin belgelerin de parti adına düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Kişiler adına düzenlenen belgelerle yapılan ve aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 284.000.000.- lira (284 YTL.) parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Aşağıda ayrıntısı gösterilen 1.855.404.533.- lira tutarındaki vergi ve telefon gecikme bedelleri ile sigorta idari para cezalarının gider yazılması nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri sadece telefon gecikme bedelleri ile ilgili olarak faturaların partiye geç ulaşması nedeniyle gecikmeli ödendiği yönünde açıklamada bulunmuşlardır.

Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları ve gerekli özeni göstermemeleri sonucu oluşan gecikme bedelleri ile idari para cezalarından Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutmak mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle, aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 1.855.404.533.- lira (1.855,40 YTL.) tutarındaki vergi ve telefon gecikme bedelleri ile sigorta idari para cezaları parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

3- Aşağıda gösterilen 23.560.322.590.- lira tutarındaki harcamaların fatura aslı olmaksızın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri alınan faturaların bir kısmının postada kaybolması veya yetkisiz kişilere teslim edildiğinden muhasebeye intikal etmemesi nedeniyle bu tür faturaların suretlerinin noter tasdikli hale getirilerek dosyalara konulma zorunluluğunun doğduğunu bildirmişlerdir.

Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2000 yılı için 7.605.000.- lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, gerekçesiz olarak fatura aslı bulunmaksızın gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 23.560.322.590.- liranın (23.560,32 YTL.) Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

4- 19.9.2000 tarih ve 1356 numaralı yevmiye fişi ile faturanın noter tasdikli suret fotokopisi eklenerek gider yazılan Pomelan Turizm Yatırım ve Tic. Ltd. Şirketine ait 27.7.2000 tarih ve 399603 numaralı 299.150.000.- lira tutarındaki otel faturasının, sureti kullanılarak 19.12.2000 tarih ve 1788 numaralı yevmiye fişi ile tekrar gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri açıklamalarında bazı faturalar kısmi olarak ödenmişse bilgi amaçlı olarak fotokopisi konulmuş olabilir demişlerdir.

Parti yetkililerinin yaptıkları açıklamanın sorulan konuyla ilgisi yoktur. Bahse konu faturanın toplam bedeli iki ayrı yevmiyede gider yazılmıştır.

Mükerrer olarak gider yazılan 299.150.000.- liranın (299,15 YTL.) Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

5- Parti tüzelkişiliği adına yapılmayan toplam 4.044.831.800.- lira tutarındaki harcamanın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri sadece Petek Gazetesi ile ilgili olarak bu gazetenin parti binası içinde kar amacı gütmeden parti propagandası amacıyla çıkarılan bir gazete olduğu ve bütün masraflarının parti tarafından karşılandığı yönünde açıklamada bulunmuşlardır.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, bir siyasi partinin bütün giderlerinin o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

Buna göre, parti giderlerine ilişkin belgelerin parti tüzelkişiliği adına düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Petek Gazetesi adına düzenlenen 270.150.000.- lira tutarındaki telefon faturasının parti adına yapılmış bir harcama kabul edilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.

Kişiler adına düzenlenen ve Parti tüzelkişiliği adına olmayan 3.774.681.800.- lira (3.774,68 YTL.) tutarındaki harcamanın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

Yukarıdaki açıklamalara göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 29.773.558.923.- lira (29.773,55 YTL.) gider karşılığı parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 1.865.610.865.195.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 55.010.087.983.- lirası geçen yılın gider fazlası, 282.473.318.091.- lirası personel giderleri, 40.267.151.300.- lirası yayın giderleri, 108.005.819.720.- lirası taşınır ve taşınmaz mal alım giderleri, 67.101.616.749.- lirası seyahat giderleri, 26.948.211.650.- lirası seçim giderleri, 12.171.931.300.- lirası rozet, bayrak, flama vb. giderleri, 66.057.774.659.-lirası balo, konser, eğlence vb. faaliyet giderleri, 1.191.408.267.818.- lirası genel giderler, 24.060.033.- lirası gelecek yıla devreden alacaklar ve 16.142.625.892.- lirası ilden ilçeye ilçeden ile aktarılanlardan oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2001 yılına devreden nakit mevcudu 45.155.684.133.- liradır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2000 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı aşan 57.338.856.792.- lira değerinde demirbaş eşya niteliğinde taşınır mal, 31.150.000.000.- lira değerinde daire olarak taşınmaz mal ediniminin olduğu anlaşılmıştır.

Parti tarafından 2000 yılında edinilen, değerleri toplamı 57.338.856.792.- lira olan taşınır malların 17.854.609.532.- lirası Genel Merkez, 39.484.247.260.- lirası ise il örgütleri tarafından edinilmiştir. Bu mallar muhtelif büro malzemeleri (Toplantı masa ve sandalyeleri, bilgisayar, yazıcı, tv, telefon, dolap, halı, kilim vb.) olup, tamamı satınalma suretiyle edinilmiştir.

Parti tarafından 2000 yılında edinilen, daire alımlarından oluşan ve değerleri toplamı 31.150.000.000.- lira olan taşınmaz malların tamamı il örgütleri tarafından satınalma suretiyle edinilmiştir.

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2000 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır mal ve taşınmaz mal edinimlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Anavatan Partisi'nin yeni adıyla Demokrat Parti'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Kesinhesap cetvellerinin Anayasa Mahkemesi'ne sunulmasının üzerinden beş yılı aşkın süre geçmesinin kesinhesabın esas incelemesinin yapılmasını engellemeyeceğine, Osman Alifeyyaz PAKSÜT'ün karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

2- Parti'nin 2000 yılı kesinhesabında gösterilen 4.214.976.664.610 lira (4.214.976,66 YTL.) geliri, 289.951.202.426 lira (289.951,20 YTL.) borçları, 4.424.421.138.564 lira (4.424.421,13 YTL.) gideri, 6.274.060.033 lira (6.274,06 YTL.) alacakları ile 74.232.668.439 lira (74.232,66 YTL.) nakit devrinin Hazine'ye irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'na uygun olduğuna OYBİRLİĞİYLE,

3- Kesinhesapta gösterilen giderlerden Parti amacına uygun ve Parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 29.773.558.923 lira (29.773,55 YTL.) karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine OYBİRLİĞİYLE,

4.5.2011 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Anavatan Partisi'nin 2000 yılı kesinhesabının malî denetimi 4.5.2011 tarihinde sonuçlandırılmıştır. Buna göre, denetimin sonuçlandırılması, 2000 yılı hesaplarının Anayasa Mahkemesi'ne sunulmasından itibaren 11 yıl sürmüştür. Bu sürenin büyük bir bölümünde dosya, Anayasa Mahkemesi'nde herhangi bir mücbir sebep veya mazeret olmaksızın bekletilmiştir.

Yasalarda mali denetim için belli bir süre veya zamanaşımı öngörülmüş olmamakla birlikte, siyasî partilerin gelir-gider belgelerini Anayasa Mahkemesi'nin ilk inceleme kararının kendilerine tebliğinden itibaren 5 yıl süreyle saklamak mecburiyetinde olmaları (S.P.K. madde 69 ve 70), yasakoyucunun, mali denetimin yapılması için azami makul süreyi 5 yıl olarak gördüğünü ortaya koymaktadır.

Anayasa'nın 2. maddesinde Türkiye Cumhuriyeti'nin bir hukuk devleti olduğu belirtilmiş; 36. maddesinde adil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Anayasa Mahkemesi'nin, kişilerin uzun ve belirsiz sürelerle yaptırım tehdidi altında tutulmalarının hukuk devleti ilkesinin gereği olan belirlilik ve hukuk güvenliği ile bağdaşmadığı yolunda verilmiş çeşitli kararları; yargısal bir faaliyet olan siyasî parti malî denetiminin, adil yargılama hakkının icabı olan 'makul süre' ölçütü dışında tutulamayacağı ve hakkaniyet gerekleri gözetildiğinde, siyasî hayattan çekilmiş, tüzel kişiliği sona ermiş bir partinin hesaplarının esas denetiminin 11 yıl sonra yapılmasının Anayasa'nın 2. ve 36. maddeleriyle bağdaşmayacağı yolunda edindiğim vicdani kanaat nedeniyle karara katılmıyorum. Dosyanın işlemden kaldırılması gerekir.