ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2006/22 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2011/7

Karar Günü:4.5.2011

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2005 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2005 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda; 'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine, 4.5.2011 gününde oybirliğiyle' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2005 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2005 yılı gelirlerinin 69.649.354,18 YTL., borçlarının 3.694.628,84 YTL., giderlerinin 64.524.584,03 YTL., alacaklarının 2.695.817,23 YTL., 2006 yılına devreden nakit mevcudunun 6.123.581,76 YTL. olduğu, gelir ve borç rakamları toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamları toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 48.537.636,40 YTL. olarak gösterilmiştir.

Bunun 2.622.174,02 YTL. si 2004 yılından devreden alacaklar, 560.926,84 YTL. si 2006 yılına devreden borçlar, 8.786.431,29 YTL.si 2004 yılından devreden nakit mevcudu, 1.362.- YTL.si bağış ve yardım gelirleri, 943.659,61 YTL.si satış gelirleri, 3.854.520,38 YTL.si mal varlığı gelirleri, 3.514,26 YTL.si sair gelirler ve 31.765.048 YTL.si devletçe yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 24.806.346,62 YTL. olarak gösterilmiştir.

Bunun 235.755,56 YTL.si 2004 yılından devreden alacaklar, 3.133.702 YTL.si 2006 yılına devreden borçlar, 2.486.918,70 YTL.si 2004 yılından devreden nakit mevcudu, 1.320.423,53 YTL.si aidat gelirleri, 4.473.986,57 YTL.si bağış ve yardım gelirleri, 238.721,01 YTL.si satış ve faaliyet gelirleri, 157.328,25 YTL.si mal varlığı gelirleri, 12.216.317,31 YTL.si genel merkez yardımı ve 543.193,69 YTL.si sair gelirlerden oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümünde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 43.921.831,74 YTL. olarak gösterilmiştir.

Bunun 274.060,74 YTL.si 2004 yılından devreden borçlar, 2.506.790,61 YTL.si 2006 yılına devreden alacaklar, 2.059.635,96 YTL.si personel giderleri, 15.646.562,06 YTL.si genel yönetim giderleri, 1.088.159,26 YTL.si kira giderleri, 1.076.079,54 YTL.si haberleşme giderleri, 398.710,92 YTL.si temsil ağırlama giderleri, 1.060.474,20 YTL.si taşıma ve seyahat giderleri, 8.406.841,37 YTL.si basın yayın ve tanıtım giderleri, 1.653.097,93 YTL.si vergi, sigorta ve mahkeme giderleri ve 9.751.419,15 YTL.si teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2006 yılına devreden nakit mevcudu 4.615.804,66 YTL. dir.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanunun 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanun'un 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2005 yılı için 41,29 YTL:) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.

Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Merkezi'nin 2005 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 9.11.2010 tarih ve 176-4323 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, söz konusu yazıya parti tarafından 30.11.2010 tarih ve 1288 sayılı yazıyla cevap verilmiştir.

1- Parti adına düzenlenmemiş ve kişiler adına düzenlenmiş seyahat harcamalarına ilişkin belgelerle yapılan ödemelerin gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri 2005 yılı için 45,42 TL.ye kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi belgelerle tevsik edilmesinin zorunlu olmadığını, buna rağmen bütün harcamaların belgelendirilmesine çalışıldığını, taşıma biletlerine sadece yolcunun adı ve soyadının yazılabildiğini ve partinin adının yazılabileceği bir bölümün bulunmadığını, söz konusu tutarların parti çalışmaları için görevlendirilmiş olan kişilerce parti faaliyetleri için harcanmış olması nedeniyle gider yazıldığını belirtmişlerdir.

Parti yetkilileri, 2005 yılı için 45,42 TL.nin altında kalan harcamaların belgelendirme zorunluluğu bulunmadığını, buna rağmen bütün harcamaların belgelendirildiğini belirtmişlerse de, limitin altında olsa bile belgelendirilen her harcamanın belgesinin mutlaka 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak düzenlenmiş olması yani parti adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış olması gerekmektedir.

Partinin gider yazdığı seyahat belgelerinin çoğunda ya parti adına fatura kesilmiş ya da kişi adıyla beraber parti adına da belgede yer verilmiştir. Aşağıda belirtilen seyahat belgeleri ise bunların dışında kalanlar olup, gider belgeleri arasında bu kişilerin parti adına ve parti faaliyeti için seyahat ettiklerini gösteren herhangi bir belge bulunmadığı gibi cevap yazısı ekinde de herhangi bir belge ibraz edilmemiştir.

Parti adına düzenlenmeyen ve kişiler adına düzenlenen belgelerle yapılan ve aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 13.257,73 YTL. parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Partinin toplam 58.555,89 YTL. tutarındaki harcamalarının fatura aslı olmaksızın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri söz konusu faturaların asıllarının kaybolması nedeniyle satıcılardaki nüshalarından noter onaylı suretler çıkartılarak gider yazıldığını, Maliye Bakanlığınca çıkarılan Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Hakkında Genel Tebliğinde faturaların kaybolması halinde noterce onaylanan suretlerinin gider yazılabileceği belirtildiğinden, faturaların noter onaylı suretlerinin gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

Parti yetkililerinin sunmuş oldukları genel tebliğ merkezi yönetim kapsamındaki idareler (Bakanlıklar, üniversiteler v.b.) için geçerli olup siyasi partilerle ilgili değildir. Ayrıca, bu kurumlar adına düzenlenmiş faturalar bir takım resmi belgelere (onay belgesi, harcama talimatı, muayene ve kabul komisyonu tutanağı, taşınır işlem fişi vb.) dayandığından, bu faturaların mükerrer olarak kullanılması mümkün değildir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2005 yılı için 41,29 YTL.) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, gerekçesiz olarak fatura aslı bulunmaksızın gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 58.555,89 YTL.nin Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

3- Gider yazıldığı halde herhangi bir belgeye dayanmadığı tespit edilen toplam 2.993,97 YTL. tutarındaki harcamalara ilişkin belgelerin ibraz edilmemesi nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri belgelerin asıllarına ulaşılmaya çalışıldığını ancak bulunamadığını, ilgili firmalardan suret istendiğini 2005 yılına ait olması nedeniyle belgelere ulaşılamadığını ve belirtilen harcamaların parti görevlileri tarafından parti çalışmaları için yapılmış olması nedeniyle gider yazıldığını belirtmişlerdir.

Herhangi bir kanıtlayıcı belgesi bulunmayan 2.993,97 YTL. tutarındaki giderin Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

4- Parti amacına uygun yapılmayan 6.521,72 YTL. tutarındaki harcamanın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri kişisel bakım ürünleri ve parfümeri harcamalarının parti yöneticilerinin değişik tarihlerdeki medya programları, miting, toplantı vb. parti programlarına katılmadan önce ihtiyaç duyulan makyaj malzemelerinin bedelleri olduğunu ve parti ile ilgili bir harcama olması nedeniyle parti bütçesinden ödendiğini, grip aşısının ise parti işyeri hekiminin iş ve işçi güvenliği tedbirleri çerçevesindeki talebi üzerine partide oluşabilecek grip salgınının ve iş kaybının önüne geçmek için alındığını ve partide toplu olarak grip aşısı yaptırıldığını bildirmişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Buna göre, gider yazılan harcamaların parti faaliyet amacına uygun olması gerekmektedir.

Kişisel bakım ürünleri ve parfümeri malzemelerinin kişilerin kendileri tarafından karşılanması gerekmektedir.

Grip aşısının ise gerekli görülmesi durumunda, çalışanların bağlı bulundukları sosyal güvenlik kuruluşunca veya bu kuruluş tarafından karşılanmaması durumunda kişilerce temin edilmesi gerekmektedir.

Aşağıda ayrıntısı gösterilen 6.521,72 YTL. tutarındaki harcamanın parti amacına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır.

Yukarıdaki açıklamalara göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 81.329,31 YTL. gider karşılığı parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 23.298.569,52 YTL. olarak gösterilmiştir.

Bunun 3.579.307,88 YTL.si 2004 yılından devreden borçlar, 189.026,62 YTL.si 2006 yılına devreden alacaklar, 1.510.104,47 YTL.si personel giderleri, 5.062.679,34 YTL.si genel yönetim giderleri, 2.644.153,23 YTL.si kira giderleri, 1.971.306,13 YTL.si haberleşme giderleri, 2.884.519,89 YTL.si temsil ağırlama giderleri, 1.287.676,50 YTL.si taşıma ve seyahat giderleri, 1.092.223,78 YTL.si basın yayın ve tanıtım giderleri, 614.450,63 YTL.si vergi, sigorta ve mahkeme giderleri ve 2.463.121,05 YTL.si teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2006 yılına devreden nakit mevcudu 1.507.777,10 YTL. dir.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2005 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2005 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı aşan 806.371,62 YTL. değerinde taşıt ve demirbaş eşya niteliğinde taşınır mal, 7.861,58 YTL. değerinde hak edinimi ve 9.581.600.- YTL. taşınmaz mal ediniminin olduğu anlaşılmıştır.

Parti tarafından 2005 yılında edinilen, bir adet arsadan oluşan ve değeri toplamı 9.581.600.- YTL. olan taşınmaz mal Genel Merkez tarafından satınalma suretiyle edinilmiştir.

Değerleri toplamı 806.371,62 YTL. olan taşınır malların 203.051,13 YTL.si Genel Merkez, 603.320,49 YTL.si ise il örgütleri tarafından edinilmiştir. Bu mallar, taşıt araçları ve muhtelif büro malzemeleri (Toplantı masa ve sandalyeleri, bilgisayar, tv, klima, dolap, halı, kilim vb.) olup, tamamı satınalma suretiyle edinilmiştir.

Çeşitli bilgi sistem yazılımları ve muhasebe programlarından oluşan ve değerleri toplamı 7.861,58 YTL. olan hakların tamamı Genel Merkez tarafından satınalma suretiyle edinilmiştir.

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2005 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2005 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır mal ve hak edinimleri ile taşınmaz mal edinimlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2005 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2005 yılı kesinhesabında gösterilen 69.649.354,18 YTL. geliri, 3.694.628,84 YTL. borçları, 64.524.584,03 YTL. gideri, 2.695.817,23 YTL. alacakları ile 6.123.581,76 YTL. nakit devrinin Hazine'ye irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'na uygun olduğuna,

2- Kesinhesapta gösterilen giderlerden Parti amacına uygun ve Parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 81.329,31 YTL. karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

4.5.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.