ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2009/45 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2011/15

Karar Günü:13.7.2011

Resmi Gazete:23.7.2011 - 28003

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2008 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2008 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda 'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine' 10.3.2010 gününde oybirliğiyle karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2008 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2008 yılı gelirlerinin 103.722.566,61 YTL, borçlarının 11.159.294,61 YTL., giderlerinin 102.697.288,06 YTL., alacaklarının 836.537,91 YTL, 2009 yılına devreden nakit mevcudunun 11.348.035,25 YTL olduğu, gelir ve borç rakamlarının toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamları toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 68.792.445,05 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 4.859.044,43 YTL.sı 2007 yılından devreden alacaklar, 6.271.942,28 YTL.sı 2009 yılına devreden borçlar, 1.256.670,31 YTL.sı 2007 yılından devreden nakit mevcudu, 7.457.026,90 YTL.sı bağış ve yardım gelirleri, 150.000.- YTL.sı milletvekili aidat gelirleri, 617.074,48 YTL.sı satış gelirleri, 2.042.745,93 YTL.sı malvarlığı gelirleri, 452.384,72 YTL.sı sair gelirler ve 45.685.556.- YTL.sı Devletçe yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti il örgütlerinin gelirleri 46.089.416,17 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 378.821,96 YTL.sı 2007 yılından devreden alacaklar, 4.887.352,33 YTL.sı 2009 yılına devreden borçlar, 4.685.445,59 YTL.sı 2007 yılından devreden nakit mevcudu, 135.148,70 YTL.sı üye giriş aidat gelirleri, 1.455.481,41 YTL.sı üye yıllık aidat gelirleri, 11.629.577.- YTL.sı milletvekili aday adaylığı özel aidat gelirleri, 7.850.- YTL.sı milletvekili aidat gelirleri, 264.340,30 YTL.sı satış gelirleri, 4.985,65 YTL.sı faaliyet gelirleri, 130.535,60 YTL.sı malvarlığı gelirleri, 12.221.085,03 YTL.sı bağış ve yardım gelirleri, 1.099.713,17 YTL.sı sair gelirler ve 9.189.079,43 YTL.sı genel merkez yardımlarından oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin Merkez Karar ve Yönetim Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek, 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 68.727.415,28 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 28.888.278,22 YTL.sı 2007 yılından devreden borçlar, 397.899,62 YTL.sı 2009 yılına devreden alacaklar, 5.570.595,45 YTL.sı personel giderleri, 260.223,08 YTL.sı kira giderleri, 1.449.225,81 YTL.sı haberleşme giderleri, 2.319.147,82 YTL.sı ısıtma, aydınlatma ve temizlik giderleri, 531.724,35 YTL.sı temsil ve ağırlama giderleri, 1.013.967,25 YTL.sı seyahat giderleri, 610.739,73 YTL.sı taşıma vasıta giderleri, 8.245.384,21 YTL.sı basın yayın ve tanıtım giderleri, 594.762,78 YTL.sı vergi, noter, sigorta ve mahkeme giderleri, 60.506.- YTL.sı malzeme giderleri, 219.769,13 YTL.sı basılı kağıt, kırtasiye ve büro giderleri, 1.176.050,88 YTL.sı seçim giderleri, 8.200.059,59 YTL.sı ise sair (genel merkez inşaat, güvenlik, bilgi ' işlem, araştırma ve geliştirme, yemekhane malzemeleri ile taşıt, demirbaş, hak alımları vb.) giderler ve 9.189.081,36 YTL.sı teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2009 yılına devreden nakit mevcudu 65.029,77 YTL.dır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konu dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanununun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanunun 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanunun 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2008 yılı için 52,40 YTL) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz. Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Merkezi'nin 2008 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 10.6.2011 tarih ve C.01.0.KAM.0-107.02/80-2734 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, sözkonusu yazıya Parti tarafından 28.6.2011 tarih ve İMİB-81-10-2011/1105 sayılı yazıyla cevap verilmiştir.

Partinin toplam 16.979,11 YTL tutarındaki harcamalarının fatura aslı olmaksızın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri söz konusu faturaların asıllarının yırtılma, kaybolma gibi mücbir sebeplerle temin edilmesinin imkansız hale gelmesi nedeni ile faturaları düzenleyen satıcılardaki nüshalarından noter onaylı suretler çıkartılarak gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Ancak, buradaki amaç sadece faturanın gerçekliğini sorgulamak değil, bir faturanın aslının bir yerde fotokopisinin başka bir yerde kullanılma ihtimalini de ortadan kaldırmaktır. Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2008 yılı için 52,40 YTL) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden, bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, fatura aslı bulunmaksızın gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 16.979,11 YTL.nın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

Buna göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 16.979,11 YTL karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Partinin il örgütlerinin giderleri 34.806.410,69 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 4.759.127,82 YTL.sı 2007 yılından devreden borçlar, 438.638,29 YTL.sı 2009 yılına devreden alacaklar, 2.707.059,80 YTL.sı personel giderleri, 4.796.211,33 YTL.sı kira giderleri, 2.675.879,91 YTL.sı haberleşme giderleri, 1.995.938,41 YTL.sı ısıtma, aydınlatma ve temizlik giderleri, 6.296.889,99 YTL.sı temsil ve ağırlama giderleri, 461.137,04 YTL.sı seyahat giderleri, 955.815,25 YTL.sı taşıma vasıta giderleri, 1.701.826,95 YTL.sı basın, yayın ve tanıtım giderleri, 1.403.809,48 YTL.sı vergi, noter, sigorta ve mahkeme giderleri, 1.230.181,08 YTL.sı malzeme giderleri, 1.168.452,60 YTL.sı basılı kağıt, kırtasiye ve büro giderleri, 220.947,18 YTL.sı seçim giderleri, 3.647.624,36 YTL.sı sair (Araştırma ve geliştirme, taşıt, demirbaş, hak alımları ve diğer vb.) giderler ve 346.871,20 YTL.sı teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti İl Örgütlerinin 2009 yılına devreden nakit mevcudu 11.283.005,48 YTL.dır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin Merkez Karar ve Yönetim Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek, 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2008 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2008 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı (yüz YTL.nı) aşan 3.175.158,71 YTL değerinde taşınır mal ile 73.106,27 YTL değerinde hak ediniminin bulunduğu görülmüştür.

1.468.737,55 YTL değerinde taşınır mal ile 68.617,27 YTL değerinde hak ediniminin Parti Genel Merkezi'nce, 1.704.271,16 YTL değerinde taşınır mal ile 4.489.- YTL değerinde hak ediniminin de il örgütlerince satınalma yoluyla; 2.150.- YTL değerinde taşınır malın ise il örgütlerince bağış yoluyla edinildiği anlaşılmıştır.

Satınalma yoluyla edinilen taşınır malların 1.297.069,96 YTL değerindeki kısmının, Parti'nin Genel Merkezi ile İstanbul, İzmir, Bursa ve Manisa il örgütlerince edinilen taşıt araçlarından oluştuğu, kalan kısmının ise televizyon, bilgisayar, projektör, yazıcı, ses sistemi, mobilya vb. malzemeler ile diğer büro malzemeleri ve kütüphane için kitap alımından oluştuğu anlaşılmıştır. Satınalma yoluyla edinilen hakların ise çeşitli bilgi sistem yazılımları ile muhasebe programlarından oluştuğu görülmüştür.

İstanbul/Çatalca ve İzmir/Çeşme örgütlerince gerçek kişilerden bağış yoluyla edinilen taşınır malların ise bilgisayar, monitör, yazıcı ve çay makinesinden oluştuğu anlaşılmıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2008 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2008 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı (yüz YTL.nı) aşan taşınır mal ve hak edinimlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2008 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2008 yılı kesinhesabında gösterilen 103.722.566,61 YTL geliri, 11.159.294,61 YTL borçları, 102.697.288,06 YTL gideri, 836.537,91 YTL alacakları ile 11.348.035,25 YTL nakit devrinin Hazine'ye gelir kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'na uygun olduğuna,

2- Kesinhesapta gösterilen giderlerden parti amacına uygun ve parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 16.979,11 YTL karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

13.7.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.