ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2008/24 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2011/14

Karar Günü:13.7.2011

Resmi Gazete:23.7.2011 - 28003

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2007 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2007 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda 'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine' 10.3.2010 gününde oybirliğiyle karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2007 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2007 yılı gelirlerinin 223.884.117,05 YTL, borçlarının 33.647.406,04 YTL, giderlerinin 246.351.540,80 YTL, alacaklarının 5.237.866,39 YTL, 2008 yılına devreden nakit mevcudunun 5.942.115,90 YTL olduğu, gelir ve borç rakamlarının toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamları toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 190.372.861,23 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 3.084.119,13 YTL.sı 2006 yılından devreden alacaklar, 28.888.278,22 YTL.sı 2008 yılına devreden borçlar, 280.068.- YTL.sı 2006 yılından devreden nakit mevcudu, 10.050.- YTL.sı bağış ve yardım gelirleri, 7.862.108,01 YTL.sı milletvekili aday adaylığı özel aidat gelirleri, 4.674.830,64 YTL.sı satış gelirleri, 4.225.802,91 YTL.sı malvarlığı gelirleri, 131.346,32 YTL.sı sair gelirler ve 141.216.258.- YTL.sı Devletçe yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 67.158.661,86 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 349.871,34 YTL.sı 2006 yılından devreden alacaklar, 4.759.127,82 YTL.sı 2008 yılına devreden borçlar, 1.453.540,47 YTL.sı 2006 yılından devreden nakit mevcudu, 67.407,56 YTL.sı üye giriş aidat gelirleri, 1.000.868,64 YTL.sı üye yıllık aidat gelirleri, 34.530.- YTL.sı milletvekili aday adaylığı özel aidat gelirleri, 16.081.158,16 YTL.sı bağış ve yardım gelirleri, 19.002,60 YTL.sı satış gelirleri, 81.346,10 YTL.sı faaliyet gelirleri, 45.134,47 YTL.sı malvarlığı gelirleri, 1.324.956,29 YTL.sı sair gelirler ve 41.941.718,41 YTL.sı genel merkez yardımlarından oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin Merkez Karar ve Yönetim Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek, 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 189.116.190,92 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 4.330.349,56 YTL.sı 2006 yılından devreden borçlar, 4.859.044,43 YTL.sı 2008 yılına devreden alacaklar, 5.753.540,35 YTL.sı personel giderleri, 1.462.450,54 YTL.sı kira giderleri, 1.393.896,63 YTL.sı haberleşme giderleri, 1.747.497,28 YTL.sı ısıtma, aydınlatma ve temizlik giderleri, 546.426,75 YTL.sı temsil ve ağırlama giderleri, 825.454,03 YTL.sı seyahat giderleri, 645.190.- YTL.sı taşıma ve vasıta giderleri, 7.868.222,25 YTL.sı basın yayın ve tanıtım giderleri, 1.230.955,68 YTL.sı vergi, noter, sigorta ve mahkeme giderleri, 2.023.389,50 YTL.sı malzeme giderleri, 194.951,88 YTL.sı basılı kağıt, kırtasiye ve büro giderleri, 69.499.235,78 YTL.sı seçim giderleri, 44.785.295,01 YTL.sı sair giderler ve 41.950.291,25 YTL.sı teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2008 yılına devreden nakit mevcudu 1.256.670,31 YTL.dır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanununun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanunun 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanunun 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2007 yılı için 48,88 YTL) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz. Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Merkezi'nin 2007 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 9.5.2011 tarih ve C.01.0.KAM.0-107.02/62-2407 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, sözkonusu yazıya Parti tarafından 6.6.2011 tarih ve İMİB-81-10-2011/1049 sayılı yazıyla cevap verilmiştir.

1- Aşağıda ayrıntısı gösterilen mahsup fişi ve eki faturalarla yapılan ödemelerde fatura tutarları yanında gecikme bedellerinin de parti gideri olarak yazılması nedeni Parti'ye sorulmuş; parti yetkilileri telefon ve internet bedellerine ait bazı faturaların son ödeme tarihinden sonra ellerine geçmesi nedeni ile gecikme bedellerinin gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları ve gerekli özeni göstermemeleri sonucu oluşan gecikme zamlarından parti tüzelkişiliğini sorumlu tutmak mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle, aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 1.147,67 YTL tutarındaki gecikme bedelleri parti tüzelkişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Aşağıda ayrıntısı gösterilen mahsup fişi ve eki belgelerin incelenmesinde, mahsup fişi ekinde bulunan teknik sorumlu tutanağından kişisel kusur sonucunda zarar gördüğü anlaşılan bariyer onarım bedelinin de parti gideri olarak yazılması nedeni Parti'ye sorulmuş; parti yetkilileri bariyer indirilmeden geçiş yapılmasından dolayı hasarın meydana gelmesi ve kasıt bulunmaması nedeni ile onarım bedelinin gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Parti görevlilerinin yükümlülüklerini ve görevlerini yerine getirirken gerekli dikkat ve özeni göstermemeleri sonucu oluşan zararlardan parti tüzelkişiliğini sorumlu tutmak mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle, aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 918,63 YTL tutarındaki onarım bedeli parti tüzelkişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

3- Partinin toplam 16.704,73 YTL tutarındaki harcamalarının fatura aslı olmaksızın gider yazılması nedeni Parti'ye sorulmuş, parti yetkilileri söz konusu faturaların asıllarının mücbir sebeplerle temin edilmesinin imkansız hale gelmesi nedeni ile faturaları düzenleyen satıcılardaki nüshalarından noter onaylı suretler çıkartılarak gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Ancak, buradaki amaç sadece faturanın gerçekliğini sorgulamak değil, bir faturanın aslının bir yerde fotokopisinin başka bir yerde kullanılma ihtimalini de ortadan kaldırmaktır. Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2007 yılı için 48,88 YTL) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden, bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, fatura aslı bulunmaksızın gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 16.704,73 YTL.nın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

4- Aşağıda ayrıntısı gösterilen mahsup fişi ve eki belgelerde, parti faaliyeti ile ilgisi olmayan hediye bedellerinin de parti gideri olarak yazılması nedeni Parti'ye sorulmuş; parti yetkilileri, halkla ilişkiler başkanlığının faaliyetleri arasında olması nedeni ile gerçekleştiği için gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Buna göre, gider yazılan harcamaların parti faaliyet amacına uygun olması gerekmektedir.

Parti faaliyeti ile ilgisi olmayan hediye bedelleri, parti faaliyet amaçlarına uygun olmayan kişisel harcama niteliğinde görüldüğünden, 23.151,60 YTL tutarındaki harcamanın parti amacına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır.

5- 25.09.2007 tarih ve 2813 sayılı mahsup fişi ve eki belgelerin incelenmesinde, parti görevlilerinin yurtdışı seyahati sırasında verdikleri toplam 233,72 YTL tutarındaki bahşişlerin de parti gideri olarak yazılması nedeni Parti'ye sorulmuş; parti yetkilileri değişik yer ve tarihlerde gerçekleştirilen yurtdışındaki parti faaliyetleri nedeni ile belgelendirme sınırının altındaki bahşiş bedellerinin gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

Parti görevlilerince bir hizmet karşılığı olmaksızın kişi ya da kuruluş elemanlarına bahşiş adı altında yapılan ödemeler, parti tüzelkişiliğinin faaliyet amacıyla bağdaşmadığı gibi bu ödemelerin parti tüzelkişiliği adına yapıldığı da kabul edilemez. Bu nedenle, bahşiş olarak gösterilen 233,72 YTL tutarındaki harcamanın, parti amacına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır.

Yukarıdaki açıklamalara göre, parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam (1.147,67 + 918,63 + 16.704,73 + 23.151,60 + 233,72 =) 42.156,35 YTL gider karşılığı parti malvarlığının, 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 62.473.216,27 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 5.446.009,25 YTL.sı 2006 yılından devreden borçlar, 378.821,96 YTL.sı 2008 yılına devreden alacaklar, 2.410.688,51 YTL.sı personel giderleri, 4.249.810,53 YTL.sı kira giderleri, 3.441.289,06 YTL.sı haberleşme giderleri, 2.178.600,02 YTL.sı ısıtma, aydınlatma ve temizlik giderleri, 8.074.017,89 YTL.sı temsil ve ağırlama giderleri, 786.740,96 YTL.sı seyahat giderleri, 2.477.404,61 YTL.sı taşıma vasıta giderleri, 3.365.594,97 YTL.sı basın, yayın ve tanıtım giderleri, 1.165.084,84 YTL.sı vergi, noter, sigorta ve mahkeme giderleri, 5.470.567,12 YTL.sı malzeme giderleri, 2.018.991,94 YTL.sı basılı kağıt ve kırtasiye giderleri, 14.887.465,33 YTL.sı seçim giderleri, 4.674.458,18 YTL.sı sair giderler ve 1.447.671,10 YTL.sı teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti İl Örgütleri'nin 2008 yılına devreden nakit mevcudu 4.685.445,59 YTL.dır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin Merkez Karar ve Yönetim Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek, 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2007 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2007 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı (yüz YTL.nı) aşan 9.967.126,30 YTL değerinde taşınır mal ve 11.982,52 YTL değerinde hak edinimi ile 156.000.- YTL değerinde taşınmaz mal ediniminin bulunduğu görülmüştür.

7.295.433,10 YTL değerinde taşınır mal ile 10.561,52 YTL değerinde hak ediniminin Parti Genel Merkezi'nce, 2.671.693,20 YTL değerinde taşınır mal ile 1.421.- YTL değerinde hak ediniminin ise il örgütlerince satınalma yoluyla edinildiği anlaşılmıştır.

Satınalma yoluyla edinilen taşınır malların 681.757,26 YTL değerindeki kısmının, Parti'nin Antalya, Aydın, Bayburt, Isparta, İstanbul, İzmir, Konya, Kırıkkale, Nevşehir, Manisa, Osmaniye, Rize ve Şanlıurfa il örgütlerince edinilen taşıt araçlarından oluştuğu, kalan kısmının ise televizyon, bilgisayar, projeksiyon cihazı, güvenlik sistemi, mobilya vb. malzemeler ile diğer büro ve yemekhane malzemelerinden oluştuğu anlaşılmıştır. Satınalma yoluyla edinilen hakların ise çeşitli bilgi sistem yazılımları ile muhasebe programlarından oluştuğu görülmüştür.

156.000 YTL değerindeki taşınmaz malın ise, Parti'nin Sakarya İl Başkanlığı'nca satınalma yoluyla edinilen bina olduğu anlaşılmıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2007 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2007 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı (yüz YTL.nı) aşan taşınır mal ve hak edinimleri ile taşınmaz mal ediniminin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2007 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2007 yılı kesinhesabında gösterilen 223.884.117,05 YTL geliri, 33.647.406,04 YTL borçları, 246.351.540,80 YTL gideri, 5.237.866,39 YTL alacakları ile 5.942.115,90 YTL nakit devrinin Hazine'ye gelir kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'na uygun olduğuna,

2- Kesinhesapta gösterilen giderlerden parti amacına uygun ve parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 42.156,35 YTL karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

13.7.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.