ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2002/11 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2011/10

Karar Günü:4.5.2011

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Anavatan Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

Anavatan Partisi'nin 31.10.2009 gününde yapmış olduğu 10. Olağan Büyük Kongresinde Parti Genel Kurulunca, Demokrat Parti ile birleşmesi şartıyla parti tüzel kişiliğinin sona ermesine, bu birleşme nedeniyle Parti'nin Türkiye Cumhuriyeti Kanunları gereğince edindiği mal varlığını oluşturan taşınır-taşınmaz mallar, haklar, alacaklar ve borçlar ile kamu ve özel hukuk kişileri, gerçek kişiler ve mahkemeler nezdinde, üyelik formlarında ve bunlarla ilgili her tür evraktaki haklar, yetkiler ve yükümlülüklerin bütün sonuçlarıyla birlikte Demokrat Parti'ye devrederek, Demokrat Parti adı altında birleşerek hukuki varlığına son verilmesine karar verilmiştir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Aysel PEKİNER, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN ve Mehmet ERTEN'in katılımıyla 22.10.2003 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında;

Anavatan Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Anavatan Partisi'nin, 2001 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listelerin, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 74. maddesi uyarınca, Anayasa Mahkemesi'ne gönderilmesi için Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesine göre Parti'ye 30 gün süre verilmesine, bu süre içinde istenilen bilgi ve belgelerin gönderilmemesi halinde aynı Yasa'nın 111. maddesine göre işlem yapılmak üzere durumun Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyurulacağının Parti'ye bildirilmesine, gerekli tebligatın yapılması için karar örneğinin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine, oybirliğiyle' karar verilmiştir.

Söz konusu eksiklik Parti tarafından gönderilen belgelerle giderildiğinden,

Tülay TUĞCU, Haşim KILIÇ, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN, Mustafa Yıldırım, A. Necmi ÖZLER, Şevket APALAK, Serruh KALELİ ve Osman Alifeyyaz PAKSÜT'ün katılımıyla 27.2.2007 gününde yapılan inceleme toplantısında;

Anavatan Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Dosyadaki eksiklik giderildiğinden işin esasının incelenmesine, oybirliğiyle' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2001 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Anavatan Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2001 yılı gelirlerinin 7.546.442.028.673.- lira, borçlarının 326.368.990.476.- lira, giderlerinin 7.728.649.435.036.- lira, alacaklarının 63.809.610.000.-lira, 2002 yılına devreden nakit mevcudunun 80.351.974.113.- lira olduğu, gelir ve borç rakamları toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamları toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 5.396.326.727.968.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 1.000.000.000.- lirası bağış gelirleri, 69.200.000.000.- lirası aidat gelirleri, 1.902.450.438.941.- lirası parti mal varlığı gelirleri, 3.282.504.270.000.- lirası devlet yardımı, 13.819.403.648.- lirası geçen yılın gelir fazlası ve 127.352.615.379.- lirası ödenecek yasal kesintiler ve borçlardan oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 2.476.484.291.181.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 1.344.897.912.172.- lirası bağış gelirleri, 156.826.919.289.- lirası aidat gelirleri, 10.693.857.866.- lirası parti mal varlığı gelirleri, 8.082.898.964.- lirası rozet, bayrak, yayın, makbuz, kimlik kartı vb. satış gelirleri, 22.316.080.456.- lirası balo, konser, eğlence vb. faaliyet gelirleri, 516.580.000.000.- lirası genel merkez yardımı, 46.649.290.000.- lirası ilden ilçeye ilçeden ile aktarılan, 171.420.957.337.- lirası geçen yılın gelir fazlası ve 199.016.375.097.- lirası ödenecek yasal kesintiler ve borçlardan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümünde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 5.335.490.192.369.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 535.492.058.283.- lirası personel giderleri, 115.399.623.297.- lirası yayın giderleri, 45.552.114.412.- lirası taşınır ve taşınmaz mal alım giderleri, 348.972.943.981.- lirası seyahat giderleri, 345.566.097.219.- lirası rozet, bayrak, flama vb. giderleri, 87.947.441.872.- lirası balo, konser, eğlence vb. faaliyet giderleri, 516.580.000.000.- lirası il örgütlerine yapılan yardımlar, 3.283.053.803.305.- lirası genel giderler ve 56.926.110.000.- lirası gelecek yıla devreden alacaklardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2002 yılına devreden nakit mevcudu 60.836.535.599.- liradır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanun'un 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanun'un 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2001 yılı için 11.863.800.- lira) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.

Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Anavatan Partisi Genel Merkezi'nin 2001 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 25.1.2011 tarih ve 11-667 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, söz konusu yazıya parti tarafından 28.2.2011 tarih ve 1969-23 sayıyla evrak girişi yapılan yazıyla cevap verilmiştir.

1- Aşağıda ayrıntısı gösterilen 4.364.524.425.- lira tutarındaki vergi, sigorta primi, elektrik ve telefon gecikme bedelleri ile sigorta idari para ve trafik cezalarının gider yazılması nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri sadece telefon gecikme bedelleri ile ilgili olarak faturaların partiye geç ulaşması nedeniyle gecikmeli ödendiği yönünde açıklamada bulunmuşlardır.

Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları ve gerekli özeni göstermemeleri sonucu oluşan gecikme bedelleri ile idari para ve trafik cezalarından Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutmak mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle, aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 4.364.524.425.- lira (4.364,52 YTL.) tutarındaki vergi, sigorta primi, elektrik ve telefon gecikme bedelleri ile sigorta idari para ve trafik cezaları parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Aşağıda gösterilen 28.238.934.868.- lira tutarındaki harcamaların fatura aslı yerine sureti, fotokopisi veya noter tasdikli suret fotokopisine dayanılarak gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri alınan faturaların bir kısmının postada kaybolması veya yetkisiz kişilere teslim edildiğinden muhasebeye intikal etmemesi nedeniyle bu tür faturaların suretlerinin noter tasdikli hale getirilerek dosyalara konulma zorunluluğunun doğduğunu bildirmişlerdir.

Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2001 yılı için 11.863.800.- lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, gerekçesiz olarak fatura aslı bulunmaksızın gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 28.238.934.868.- liranın (28.238,93 YTL.) Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

3- Aşağıda ayrıntısı gösterilen faturaların, bir yevmiyede asılları, başka bir yevmiyede de noter tasdikli suret fotokopileri kullanılarak iki kez gider yazıldığı görülmüştür.

Aynı faturaların hem asıllarının hem de noter tasdikli suret fotokopilerinin kullanılması suretiyle 2.623.150.000.- lira tutarındaki harcamanın mükerrer gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri açıklamalarında bazı faturalar kısmi olarak ödenmişse bilgi amaçlı olarak fotokopisi konulmuş olabilir demişlerdir.

Parti yetkililerinin yaptıkları açıklamanın sorulan konuyla ilgisi yoktur. Bahse konu faturaların toplam bedeli iki ayrı yevmiyede gider yazılmıştır.

Mükerrer olarak gider yazılan 2.623.150.000.- liranın (2.623,15 YTL.) Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

4- Parti tüzelkişiliği adına yapılmayan 416.900.000.- lira tutarındaki harcamanın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri otobüs biletlerinde ada bilet kesildiği için parti tüzel kişiliği ismi yazılmamıştır yönünde açıklamada bulunmuşlardır.

Bahse konu kişiler adına düzenlenmiş olan faturalar olup otobüs bileti ile ilgisi bulunmamaktadır. Parti yetkililerinin otobüs biletlerinden bahsederek yaptıkları açıklamanın konuyla alakası yoktur.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, bir siyasi partinin bütün giderlerinin o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı hüküm altına alınmıştır. Buna göre, parti giderlerine ilişkin belgelerin parti tüzelkişiliği adına düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Kişiler adına düzenlenen belgelerle gider yazılan 416.900.000.- lira (416,90 YTL.) tutarındaki harcamanın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

5- 1.5.2001 tarih ve 513 numaralı yevmiye ile SAM Araştırma Danışmanlık ve Tanıtım Hizmetleri A.Ş. adına 69.030.000.000.- lira gider yazıldığı, ancak muhasebe fişine gider belgesi olarak şirkete ait 30.5.2001 tarih ve 60450 numaralı 20.133.810.000.- liralık ve 12.7.2001 tarih ve 60455 numaralı 20.000.000.000.- liralık olmak üzere toplam 40.133.810.000.- lira tutarında iki adet faturanın eklendiği, 28.896.190.000.- lira tutarındaki gidere ilişkin herhangi bir belge ibraz edilmediği görülmüştür.

Herhangi bir belgeye dayanmaksızın 28.896.190.000.- liranın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti tarafından bu konuyla ilgili olarak bir açıklamada bulunulmamıştır.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2001 yılı için 11.863.800.- lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, herhangi bir kanıtlayıcı belgesi bulunmayan 28.896.190.000.- lira (28.896,19 YTL.) tutarındaki giderin Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

Yukarıdaki açıklamalara göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 64.539.699.293.- lira (64.539,69 YTL.) gider karşılığı parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 2.456.968.852.667.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 120.057.087.243.- lirası geçen yılın gider fazlası, 291.766.997.417.- lirası personel giderleri, 46.649.401.484.- lirası yayın giderleri, 52.454.546.882.- lirası taşınır ve taşınmaz mal alım giderleri, 53.558.796.880.- lirası seyahat giderleri, 150.812.643.887.- lirası seçim giderleri, 17.155.130.000.- lirası rozet, bayrak, flama vb. giderleri, 87.564.385.368.- lirası balo, konser, eğlence vb. faaliyet giderleri, 1.583.417.073.506.- lirası genel giderler, 6.883.500.000.- lirası gelecek yıla devreden alacaklar ve 46.649.290.000.- lirası ilden ilçeye ilçeden ile aktarılanlardan oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2002 yılına devreden nakit mevcudu 19.515.438.514.- liradır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Anavatan Partisi'nin 2001 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2001 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı aşan 75.453.142.572.- lira değerinde demirbaş eşya niteliğinde taşınır mal ve 10.000.000.000.- lira değerinde arsa niteliğinde taşınmaz mal ediniminin olduğu anlaşılmıştır.

Parti tarafından 2001 yılında edinilen, değerleri toplamı 75.453.142.572.- lira olan taşınır malların 32.998.595.690.- lirası Genel Merkez, 42.454.546.882.- lirası ise il örgütleri tarafından edinilmiştir. Bu mallar muhtelif büro malzemeleri (Toplantı masa ve sandalyeleri, bilgisayar, yazıcı, tv, telefon, dolap, halı, kilim vb.) olup, tamamı satınalma suretiyle edinilmiştir.

Parti tarafından 2001 yılında edinilen, arsa alımlarından oluşan ve değerleri toplamı 10.000.000.000.- lira olan taşınmaz malların tamamı il örgütleri tarafından satınalma suretiyle edinilmiştir.

Anavatan Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2001 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır mal ve taşınmaz mal edinimlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Anavatan Partisi'nin yeni adıyla Demokrat Parti'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2001 yılı kesinhesabında gösterilen 7.546.442.028.673.- lira (7.546.442,02 YTL.) geliri, 326.368.990.476.- lira (326.368,99 YTL.) borçları, 7.728.649.435.036.- lira (7.728.649,43 YTL.) gideri, 63.809.610.000.- lira (63.809,61 YTL.) alacakları ile 80.351.974.113.- lira (80.351,97 YTL.) nakit devrinin Hazine'ye irad kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'na uygun olduğuna,

2- Kesinhesapta gösterilen giderlerden Parti amacına uygun ve Parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 64.539.699.293.- lira (64.539,69 YTL.) karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

4.5.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.