ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2001/25 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2010/65

Karar Günü:22.12.2010

R.G. Tarih-Sayı:31.12.2010-27802

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Demokratik Sol Parti'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Fulya KANTARCIOĞLU, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN ve Enis TUNGA'nın katılımıyla 15.7.2002 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında,

'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine OYBİRLİĞİYLE' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2000 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Demokratik Sol Parti 2000 yılı gelirleri toplamının 13.113.186.074.464.- lira, devreden borçların 261.412.847.017.- lira, giderleri toplamının 2.810.494.175.284.- lira, 10.564.104.746.197.-liranın nakit mevcudu olarak 2001 yılına devrettiği anlaşılmıştır.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi'nin 2000 yılı gelirleri 11.664.742.622.526.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 463.400.000.- lirası genel seçim adaylık aidatı, 26.948.291.410 lirası yayınların satış geliri, 3.565.280.420.000.- lirası Devlet yardımı, 3.644.349.340.722.- lirası faizler, 4.427.529.005.394.- lirası 1999 yılından devreden kasa mevcudundan, 172.165.000.-lirası sair gelirlerden oluşmaktadır.

Genel Merkez'in 2000 yılı defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti il örgütlerinin 2000 yılı gelirleri 1.448.443.451.938.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 156.615.441.810.- lirası giriş ve üyelik aidatı, 19.002.017.120.- lirası parti bayrağı, flaması, rozet ve rumuzların satışından sağlanan gelir, 270.431.421.181.- lirası konser faaliyetlerinden sağlanan gelirler, 336.058.432.057.- lirası bağış, 279.786.812.736.- lirası 1999 yılından devreden nakit, 316.081.500.000.- lirası genel merkezden alınan yardım, 69.567.827.034.- lirası banka faizlerinden oluşmaktadır.

İl örgütlerinin 2000 yılı kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi'nin 2000 yılı giderleri 1.318.660.308.852.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 117.275.937.660.- lirası personel giderleri, 265.159.600.995.- lirası yönetim giderleri, 316.081.500.000.- lirası yardımlar, 46.732.177.976.- lirası demirbaş alımı, 573.411.092.221.- lirası seçim propaganda ve tanıtım giderlerinden oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2001 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 10.352.382.313.674.- liradır.

Demokratik Sol Parti Genel Merkezi'nin 2000 yılı defter kayıtları ile gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilenler dışındaki giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş bin liraya kadar olan (2000 yılı için 7.605.000.-lira) harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli ve kanıtlayıcı bir belgeye dayanması gerekmektedir.

2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 70. maddesinde,

'Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Kanun'un 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76 ncı maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

1- Aşağıdaki tabloda belirtilen otobüs ve uçak biletlerinin kişiler adına veya isimsiz olarak düzenlendiği, bu giderlerinde parti bütçesinden ödendiği görülmüştür.

Parti sorumluları 'Söz konusu kişiler adına alınmış olan uçak, otobüs bileti ve konaklama bedeli faturaları Parti adına yapılmış harcamalardır. Fakat elde olmayan sebepler ile belgeler kişiler adına düzenlenmiştir. Otobüs veya uçak ile seyahat ederken veya otelde konaklar iken söz konusu uçak, otobüs ve otel firmaları; bu konudaki yasal bilgi eksikliğinden belgeleri, seyahati yapan veya konaklayan kişi adına düzenlemiştir. Genel Merkez tarafından alınan uçak, otobüs bileti veya otel rezervasyonlarında belgeler Genel Merkez adına düzenlenmiştir. Belgeyi alan kişiler de zaten parti yetkilisi olduklarını düşündüklerinden ve parti faaliyeti için orada bulunduklarından parti işi ile ilgili bir gider olduğu için belgeyi kabul etmişlerdir. Söz konusu firmalar belgeyi kişi adına düzenlerken Parti adına düzenlenmesi istendiğinde kişilerden imza sirküsü, yetki belgesi vs. istenmektedir. Bunun da imkan dahilinde olmadığı ortadadır. Söz konusu kişiler Parti adına herhangi bir etkinliğe ya da toplantıya katılacakları zaman bulundukları bölgeden Parti Genel Merkezine gelmekte dolayısıyla belgeler kendi adlarına düzenlenmektedir. 2007 yılı Kesin hesap incelemesinde de söz konusu işlemler mahkemenizce uygun görülmüştür.

Yapılan seyahatler parti adına yapılmış olup parti ile ilgili toplantılara ve etkinliklere katılmak amacıyla parti yöneticileri ve parti görevlileri adına belgeler düzenlenmiştir.'

şeklinde beyanda bulunmuşlardır.

Kimi otobüs biletlerinde isim olmakla birlikte kimilerinde de isim bulunmamaktadır. Seyahat giderlerine ilişkin yapılan görevlendirme olurları sunulmamış, genel ifadeler kullanılarak cevap verilmiştir. Seyahat harcamalarının parti adına yapıldığına ilişkin bilgi ve belge bulunmadığından dolayı parti adına yapılmayan seyahat (otobüs ve uçak biletlerinin) giderleri parti amaçlarına uygun ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

Seyahat Giderlerine Ait Tablo

Toplam 1.339.800.000.-tl

2- Faruk Alkaya adına düzenlenen 235 447 380 5374 numaralı ve 88.000.000.- TL.lik uçak bileti 10.11.2000 tarih ve 393 numaralı yevmiye ile kişiye ödenmiş olmasına rağmen aynı numaralı uçak bileti Alabanda Turizmin 8.11.2000 tarih ve 557177 numaralı faturası karşılığı 30.11.2000 tarih ve 417 numaralı yevmiye ile de firmaya ödenmiştir.

Parti sorumluları mükerrer ödeme yapıldığını kabul etmişlerdir.

Mükerrer ödenen 88.000.000.- TL.nin Hazine'ye irad kaydedilmesine karar verilmiştir.

3- Aşağıda gösterilen 204.650.000.- TL. tutarındaki gider fatura aslı olmaksızın yapılmıştır.

Parti sorumluları, 'İlgili dönemlerde evrak yoğunluğundan ötürü bazı evrak asılları postada veya kargoda kaybolmaktadır. Ve ilgili firmalardan aslı gibidir onaylı belge suretleri alınmaktadır. Harcama parti adına yapıldığından ötürü ilgili firmalara söz konusu bedeller ödenmiştir. Parti olarak söz konusu mal veya hizmetin ilgili firmadan alındığını bilmekteyiz. Ve söz konusu harcamalar ise ilgili firmalar tarafından kendi kayıtlarında gelir olarak gözükmektedir. Fatura aslı kaybolduğunda ilgili firmaya ödeme yapabilmek için firmadan tekrar fatura kesmesi istenilmesi durumunda şüphesiz ki ilgili firma aleyhine bir durum oluşmaktadır. Çünkü Vergi Kanununa göre bu defa ilgili firma olmayan bir işleme 2. kez mükerrer olarak fatura kesmek zorunda kalacaktır. Buda yasal olarak mümkün değildir. Belge aslının kaybolması doğal bir süreçtir. Aslolan işlemin gerçek mahiyetidir. Yani söz konusu harcamanın fiilen partimiz tarafından yapıldığının bilindiğidir.

Mal ve hizmet alımında fiili durum mal ve hizmetin alan lehine el değiştirmesidir. Mal ve hizmeti satan firma tarafından işlem gelir işlemi, alan firma tarafından gider işlemidir. Örneğin 100.000 TL bedelinde bir araç alınması durumunda fatura aslının kaybedilmesi halinde söz konusu bedel hazineye irat kaydedilmek istenmektedir. Fakat fiziki olarak araç partinin demirbaşı olarak kayıtlarda yer almaktadır. Ve amaca uygun bir giderdir. Fatura aslının kaybolması halinde tekrar aynı bedelin hazineye irat kaydedilerek Partilerin cezalandırılması uygulamasının hukuka uygun olmadığını belirtmek isteriz. Kaldı ki Siyasi Partilerin mali işlemlerini düzenleyen Siyasi Partiler Kanununda fatura aslı olmadan gider işlemi yapılamayacağına ilişkin bir hüküm de yoktur. Danıştay'ında tezimizi savunan nitelikte kararları mevcuttur.'

şeklinde cevap vermişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2000 yılı için 7.605.000.-TL.) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli ve kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle fatura olmaksızın, kredi kartı slibine veya fatura fotokopisine dayanılarak kaydedilen giderin, Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğunun kabul edilmesi mümkün değildir.

Fatura Olmadan Ödenen Giderlere Ait Tablo

204.650.000

4- Trafik para cezaları Parti bütçesinden ödenmiştir.

Parti sorumluları, toplantılara ve programlara yetişebilmek amacıyla zaman zaman hız sınırının aşıldığını ve trafik cezasına maruz kalındığını söylemişlerdir.

Trafik para cezalarından parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır.

Cezalara İlişkin Liste

Toplam 83.100.000

5- Gayrimenkulu satan kişi olan Erhan Akdağ'ın ödemesi gereken toplam 347.000.000.- TL. harç bedeli parti tarafından karşılanmıştır.

Parti sorumluları, alıcının ödemesi gereken harç tutarının parti tarafından karşılandığını beyan etmişlerdir.

492 sayılı Harçlar Kanunu'na ekli (4) sayılı tablonun 20 nci maddesine göre, gayrimenkullerin alım ve satımında devir eden ve devir alan için ayrı ayrı harç alınması öngörülmüştür. Gayrimenkulu satan kişinin ödemesi gereken harç bedelini partinin karşılaması mümkün değildir. Dolayısıyla satıcının ödemesi gereken harç tutarı parti amaçlarına uygun ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

6- Parti'nin 2000 yılında gönderdiği tebrik, mektup ve benzeri gönderilerde, gönderinin ve paranın PTT görevlilerince alındığına dair herhangi bir belge olmadan sadece partide görevli kişilerin düzenlediği tutanak eklenmiştir.

Parti sorumluları, 'Özellikle Partimizin iktidarda olduğu 2000 ve 2001 yıllarında Türkiye genelindeki yaklaşık 40.000 muhtar dahil bir çok kişi ve kuruma posta gönderileri yapılmıştır. İlgili kişi ve kuruluşlara çıkan kanun, tebliğ ve yönetmeliklerle ilgili uygulama genelgeleri gönderilerek kamuoyunun aydınlatılması amaçlanmıştır. Fakat söz konusu dönemlerde PTT kurumundan herhangi bir belge ve evrak alınamamıştır. PTT bir kamu kurumudur ve herhangi bir belge düzenlememiştir. Bu defa parti olarak söz konusu ayda gönderilen tüm posta giderleri bir defada muhasebeleştirilmiştir. Bir Kamu Kurumunun düzenleyemediği belgeden ötürü fiili olarak yüzbinlerce posta gönderimizin usulsüz bir işlem gibi anılması da somut gerçeklikten uzaktır. İlgili dönem fiili olarak incelendiği takdirde söz konusu posta gönderilerinin Partimiz tarafından yapıldığı tespit edilebilecektir. Aksi takdirde bir uygulama; söz konusu dönemlerde Partinin hiçbir posta gönderisi yapmadığı, hayali bir işlem tesis ettiği sonucunu doğuracaktır ki bu durum Partimizin kamuoyu nezdinde haksız yere rencide olmasına neden olacaktır.

İlgili dönemlerde PTT tarafından posta gönderilerine ilişkin belge alınamamıştır. Her ay sonunda o ayda gönderilen posta gönderileri tek seferde muhasebeleştirilmiştir. Fiili olarak posta gönderileri gönderilmiş ve harcama fiili olarak yapılmıştır.'

şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti'nin 2000 yılında gönderdiği tebrik, mektup ve benzeri gönderileri için sadece partide görevli kişilerin düzenlediği tutanak eklenmiştir. Gönderilerin postanece alındığına dair bir belge olmadığı gibi alınan para miktarını belirten belge de bulunmamaktadır. Bu tür gönderiler için Posta İşletmesi Genel Müdürlüğüne ait postanelerde kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmektedir. Aşağıdaki tabloda belirtilenlerin hiçbirisinde kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmemiştir. Kayıtsız (adi) posta gönderisi teslim belgesi düzenlenmeden veya gönderilerin ve paranın alındığına dair herhangi bir belge olmadan sadece parti görevlilerinin imzasına dayanılarak gider yapılması ve bunun parti gideri olarak kabul edilmesi mümkün görülmemiştir.

Posta Giderlerine Ait Tablo

Toplam 122.597.041.337.-

7- 30.4.2000 tarih ve 119 numaralı yevmiyede kazı konuş kartı karşılığı 585.000.000.- lira ödenmiştir.

Parti sorumluları, 'Söz konusu kazı konuş kartları seçim dönemleri ve mitinglerde parti için kendi telefonunu kullanan kişilere verilmiş ve parti için kullanılmıştır. Her kişiye yeni hat almak sabit giderleri fazla olduğundan pahalıya geleceği için Hazır Kart alınmıştır. Parti amacına uygun olarak kullanıldığı için parti bütçesinden karşılanmıştır.' şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti yetkilileri kimlere alındığına dair isim belirtmedikleri gibi bunu kanıtlayıcı bilgi ve belge de sunmamışlardır. Bu nedenle Parti adına yapılmış bir gider olarak kabul edilmemiştir.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin 2000 yılı giderleri toplamı 1.491.833.866.432.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 164.902.812.295.- lirası personel giderleri, 1.035.152.388.431.- lirası yönetim giderleri, 49.194.838.350.- lirası yardımlar, 68.392.379.087.- lirası demirbaş alımı, 174.191.448.269.-lirası seçim propaganda ve tanıtım giderlerinden oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2001 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 211.722.432.523.- liradır.

Parti il örgütlerinin 2000 yılı kesinhesap çizelgelerinin gider bölümü üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Mallarının İncelenmesi

Parti'nin 2000 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede 25.320.000.000.- liraya taşınmazın satın alındığı anlaşılmıştır.

Parti'nin 2000 yılı içinde edindiği 51.014.972.991.- lira tutarındaki taşınır malın Kanuna uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Demokratik Sol Parti'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda,

1- 7.5.2010 günlü, 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun uyarınca, 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile ilgili gerekli düzenlemeler yapılmadan, Mahkeme'nin çalışıp çalışamayacağına ilişkin ön meselenin incelenmesi sonucunda; Mahkeme'nin çalışmasına bir engel bulunmadığına, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet ERTEN, Fettah OTO, Zehra Ayla PERKTAŞ ile Celal Mümtaz AKINCI'nın, gerekçesi 2010/68 esas sayılı dosyada belirtilen karşıoyları ve OYÇOKLUĞUYLA,

2- Parti'nin 2000 yılı kesinhesabında gösterilen 13.113.186.074.464.- lira gelir, 261.412.847.017.- lira borç, 2.810.494.175.284.- lira gider ile 10.564.104.746.197.- lira nakit devrinin Hazine'ye irad kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'na uygun olduğuna OYBİRLİĞİYLE,

3- 2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesine aykırı olarak partinin amaçlarına uygun olmayan ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 125.244.541.337.- lira (125.244,54.- YTL) karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Yasa'nın 75. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesine Osman Alifeyyaz PAKSÜT'ün karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

22.12.2010 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Demokratik Sol Parti'nin 2000 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda 125.244,54 TL'nin Hazine'ye irat kaydedilmesine ilişkin Anayasa Mahkemesi kararı 22.12.2010 tarihlidir.

Parti'nin 2000 yılı kesinhesabının ilk incelemesi yapılarak esasının incelenmesine geçilmesine ilişkin Anayasa Mahkemesi kararı 15.7.2002 tarihlidir.

Buna göre esas inceleme, herhangi bir haklı neden bulunmaksızın 8 yıl 5 ay bekletildikten sonra karara bağlanmıştır.

Siyasî partilerin malî denetimi, Anayasa'nın 69. maddesine göre yerine getirilen yargısal bir işlemdir. Bu nedenle Anayasa'nın 2. maddesindeki demokratik hukuk devleti ve 36. maddesindeki adil yargılama ilkelerine de uygun olmak zorundadır.

Yargısal bir görevin 8 yıl 5 ay gecikmeyle yerine getirilmesi ve bu gecikmenin hiçbir haklı nedene dayanmaması, Anayasa'nın 2. ve 36. maddeleriyle bağdaşmaz. Siyasî partilerin gelir ve giderlerine ilişkin belgeleri saklama süresi mevzuatımıza göre 5 yıldır. Hal böyle iken 8 yıldan fazla bir zaman sonra partinin mali denetiminde amaçlara uygun yapılmış kabul edilmeyen harcamaların sürpriz bir şekilde karara bağlanması hukuk güvenliği ilkesiyle de bağdaşmamaktadır.

Karar her ne kadar kanuna uygunsa da hukuka ve adalet duygusuna aykırı bulduğumdan çoğunluğa katılmıyorum.