ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2005/19 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2010/6

Karar Günü:3.3.2010

R.G. Tarih-Sayı:20.03.2010-27527

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Doğru Yol Partisi'nin 2004 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Tülay TUĞCU, Haşim KILIÇ, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN, A.Necmi ÖZLER, Serdar ÖZGÜLDÜR, Şevket APALAK, Serruh KALELİ ve Osman Alifeyyaz PAKSÜT' ün katılımıyla 27.1.2006 gününde yapılan inceleme toplantısında,

'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine OYBİRLİĞİYLE' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2004 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Doğru Yol Partisi 2004 yılı gelirleri toplamının 22.044.314.215.070.- TL, giderleri toplamının 22.674.008.850.295.-TL ve borçlarının 709.651.445.602.- TL olduğu, 79.956.810.377.- TL kasa ve banka mevcudunun 2005 yılına devrettiği anlaşılmıştır.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi'nin gelirleri 15.916.500.169.802.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 2.000.000.000.- lirası bağış ve yardım,14.696.064.600.000.- lirası genel bütçe yardımı, 347.314.316.800.- lirası kira geliri, 7.115.500.000.- lirası sair gelirler, 80.800.000.000.- lirası satış gelirleri, 722.465.756.326.- lirası faiz gelirleri, 14.150.000.000.- lirası belediye başkan aday adayı aidatları, 46.589.996.676.- lirası 2003 yılından devreden nakit mevcudundan oluşmaktadır.

Genel Merkez'in 2004 yılı defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti il örgütlerinin gelirleri 6.127.814.045.268.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 7.447.000.000.- lirası üye giriş aidatı, 264.428.500.000.- lirası üye yıllık aidatı, 1.224.807.721.321.- lirası bağış ve yardımlar, 4.537.350.750.000.- lirası genel merkez yardımı, 46.501.000.000.- lirası faaliyet gelirleri, 24.271.309.578.- lirası sair gelirler ve 22.907.764.369.- lirası 2003 yılından devreden nakit mevcudundan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin 2004 yılı kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi'nin 2004 yılı giderleri 16.389.106.002.678.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 1.540.147.758.797.- lirası personel giderleri, 4.537.350.750.000.- lirası teşkilata yardım, 269.325.126.535.- lirası temsil ağırlama gideri, 59.784.293.860.- lirası basılı kağıt kırtasiye gideri, 512.551.530.536.- lirası haberleşme gideri, 659.038.715.926.-lirası taşıma ve vasıta gideri, 179.348.877.400.- lirası seyahat gideri, 595.640.273.300.- lirası kira gideri, 63.947.777.780.- lirası tamir bakım onarım gideri, 274.080.888.500.- lirası ısıtma aydınlatma temizlik gideri, 83.333.391.071.- lirası vergi, harç, noter ve sigorta gideri, 34.527.674.000.- lirası demirbaş alımları, 4.599.478.477.550.- lirası satın alınan propaganda malzeme giderleri, 2.262.502.831.300.- lirası basın yayın giderleri, 373.803.121.657.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemesi, 22.397.514.466.- lirası sair giderler ve 321.847.000.000.-lirası satın alınan nakil vasıtaları giderlerinden oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2005 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 34.069.331.353.- liradır.

Doğru Yol Partisi Genel Merkezi'nin 2004 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilenler dışındaki giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Yine aynı Kanun'un Gider Pusulası başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş bin liraya kadar olan (2004 yılı için 37.134.949.-lira) harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli ve kanıtlayıcı bir belgeye dayanması gerekmektedir.

2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 70. maddesinde,

'Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Kanun'un 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76 ncı maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

1- Aşağıdaki tabloda belirtilen otobüs ve uçak biletinin kişiler adına veya isimsiz olarak düzenlendiği, bu giderlerinde parti bütçesinden ödendiği görülmüştür.

Parti sorumluları 'Aşağıda seyahat gideri parti tarafından ödenmiş şahısların partideki görevleri belirtilmiş olup bazı programların ve bu programa katılacak parti yönetici ve görevlilerinin önceden belli olmaması giderlerin şahıslar tarafından yapılıp Genel Merkezimizce daha sonradan karşılanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bunun dışında Parti faaliyeti olmayan seyahatler için adı geçen şahısların giderlerin Genel Merkezce karşılanması söz konusu değildir.' şeklinde beyanda bulunmuşlardır.

Kimi otobüs biletlerinde isim olmakla birlikte çoğunluğunda isim bulunmamaktadır. Seyahat giderlerine ilişkin yapılan görevlendirme olurları sunulmamış, genel ifadeler kullanılarak cevap verilmiştir. Seyahat harcamalarının parti adına yapıldığına ilişkin bilgi ve belge bulunmadığından dolayı parti adına yapılmayan seyahat (otobüs ve uçak biletlerinin) giderleri parti amaçlarına uygun ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

Seyahat Giderlerine Ait Tablo

Toplam: 5.550.100.000.-

2- Parti görevlilerinin motorlu taşıtlar ve çevre temizlik vergisi ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammı Parti bütçesinden ödenmiştir.

Parti sorumluları '06 ZCD 86 Plakalı araç Keçiören İlçe Başkanlığı tarafından alınmış Genel Merkezimizin bilgisi dışında Genel Merkeze ait vergi numarası ile Yeğenbey Vergi Dairesine kayıdı yapılmıştır. Ancak Keçiören İlçe başkanlığının Motorlu Taşıt Vergisini ödememesinden dolayı Genel Merkez kendi araçlarını satışa çıkardığında Yeğenbey Vergi Dairesi istemiş olduğumuz Vergi Borcu yoktur yazısı için tüm borçlarımızın kapatılması gerektiği belirtilmiş bu nedenle bu araca ait MTV tarafımızdan Gecikme zammı ile yatırılmıştır.' şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti sorumluları 06 ZCD 86 plakalı araca ait Motorlu Taşıtlar Vergisi gecikme zammı ile ilgili cevap vermelerine karşın Çevre Temizlik Vergisi gecikme zammına değinmemişlerdir.

Parti yetkililerinin kanuni yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve ödemelerin zamanında yapılması için gerekli tedbirleri almaları gerekir. Aksi halde bu tedbirlerin alınmaması sonucu oluşacak gecikme zamları parti bütçesinden ödenecektir ki bunu kabul etmek mümkün değildir.

Parti görevlilerinin vergi ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammından parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır.

Gecikme Zammına İlişkin Liste

Toplam: 277.929.760.-

3- Basın mensuplarının konaklama bedelleri parti bütçesinden karşılanmıştır.

Parti sorumluları yaptıkları mitinge Genel Merkez tarafından davet edilen basın mensuplarının konaklama giderlerinin Parti tarafından karşılandığını ifade etmişlerdir.

Haber amaçlı mitingi izleyen basın mensuplarının yapacakları giderlerin kendi kuruluşları tarafından karşılanması gereken yönetim gideri olduğu dikkate alındığında, basın mensuplarının konaklama giderlerinin Parti yerine kendi ait oldukları kuruluşlarca karşılanması gerektiği sonucuna varılmıştır.

2.363.500.000

4- Aşağıda gösterilen 171.47.0.000.- lira tutarındaki gider fatura aslı yerine fotokopisine dayanılarak yapılmıştır.

Parti sorumluları Opis Otomobile ait tamir faturası şoför tarafından kaybedildiği için aslı gibidir tasdikli fotokopi fatura konularak ödeme yapıldığını belirtmişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2004 yılı için 37.134.949.-lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle fatura fotokopisine dayanılarak kaydedilen giderin, Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğunun kabul edilmesi mümkün değildir.

Fatura Fotokopisi ile Yapılan Gidere Ait Tablo

5- Faturada yer alan rakamlar yevmiyeye farklı kaydedilmiştir. Petrol Ofisi faturasında yer alan rakamın yevmiyeye farklı kaydedilmesi sonucu parti adına yapılan gider olması gerekenden fazla yazılmıştır. Fazladan gider yazılan 36.999.999.- liranın Hazine'ye irad kaydedilmesine karar verilmiştir.

6- 29.3.2004 tarih ve 190 numaralı yevmiyede seçim çalışmaları için işe alınan şoförlere tutanak mukabili para ödenmiştir.

3.300.000.000.-

Parti yetkilileri, 'seçim nedeniyle geçici olarak 1 aylığına yedek şoför olarak işe aldığımız çoğunluğu emekli kişilere yapılan ödemelerdir.' şeklinde cevap vermişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2004 yılı için 37.134.949.-lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Alınan hizmet karşılığı fatura olmadığı gibi serbest meslek makbuzu ve gider pusulası da bulunmamaktadır. İmzalı kağıta dayanılarak ödeme yapılmıştır. Diğer taraftan bu kişilere çalıştıkları süreye tekabül eden bordro düzenlenerek ödeme yapılması da mümkün iken bordro düzenlenerek ödeme yapılmamıştır.

Bu nedenle A4 kağıdına tutanak yazılarak kaydedilen giderin, Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğunun kabul edilmesi mümkün değildir.

7- 30.4.2004 tarih ve 258 yevmiyede iki adet hazır kart karşılığı 100.000.000.TL ödenmiştir.

Parti yetkilileri, 'Seçim nedeniyle Ankara dışında olan şoförlerin genel merkez ile telefon konuşmaları yapmalarını sağlamak amacıyla bu dönemle kısıtlı olarak kontür almalarına izin verilmiştir.' şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti yetkilileri hangi şoförlere alındığına dair isim belirtmedikleri gibi bunu kanıtlayıcı bilgi ve belge de sunmamışlardır. Bu nedenle Parti adına yapılmış bir gider olarak kabul edilmemiştir.

8- 1.7.2004 tarih ve 379 numaralı yevmiye ekinde yer alan Parlement Seyahat tarafından düzenlenen 24.5.2004 tarih ve 013440 numaralı faturanın incelenmesinde basın mensubunun 4.6.2004 tarihli İstanbul Ankara İstanbul arası 473.000.000.- liralık uçak biletinin parti tarafından karşılandığı görülmüştür.

Parti yetkilileri, 'CNN Türk Eğrisi İle Doğrusu Programının yapımcısı olan Gazetecinin Ankara da Genel Başkan Mehmet Ağar'in kendi evinde eşi ile birlikte yaptığı Yerel Seçim öncesi Canlı TV Programı yapmış çekimin Ankara'da gerçekleşmiş olması nedeniyle Uçak Bileti Partimiz tarafından karşılanmıştır.' şeklinde cevap vermişlerdir.

2004 yılı yerel seçimleri 29.3.2004 tarihinde yapılmıştır. Parti yetkililerinin söylediği ile yerel seçim takvimi uyuşmamaktadır. Yapılan açıklama inandırıcı değildir. Kaldı ki proğramı CNN yaptığına göre basın mensubunun uçak biletini söz konusu kanalın karşılaması gerektiği sonucuna varılmıştır.

9- 27.12.2004 tarih ve 736 sayılı yevmiye ile Beymen mağazasından alınan 40 adet kravat karşılığı 2.622.000.000. lira ödenmiştir.

Parti yetkilileri, 'Yılbaşı nedeniyle çeşitli Basın mensuplarına alınan hediye kravat bedelinin' olduğunu söylemişlerdir.

40 adet kravatın kimlere hediye edildiğine dair isim listesi bulunmamaktadır. Parti başkanının temsil kapsamında hediye vermesi kabul edilmekle birlikte kimlere verildiğine dair isimlerin bildirilmemesi, verilen cevabın genel ifadeler içermesi nedeniyle söz konusu tutarın Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

10- Parti görevlilerinin sigorta ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammı Parti bütçesinden ödenmiştir.

Parti sorumluları, Genel merkezin parasının kalmadığı, gelen Hazine yardımı ile borçların kapatıldığını söylemişlerdir.

Parti yetkililerinin kanuni yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve ödemelerin zamanında yapılması için gerekli tedbirleri almaları gerekir. Aksi halde bu tedbirlerin alınmaması sonucu oluşacak gecikme zamları parti bütçesinden ödenecektir ki bunu kabul etmek mümkün değildir. Kaldı ki Hazine yardımı alan bir Parti için paranın olmadığı şeklinde yapılan savunma da yerinde değildir.

Parti görevlilerinin vergi ile ilgili yükümlülüklerini zamanında yapmamaları sonucu oluşan gecikme zammından parti tüzel kişiliğini sorumlu tutma imkanı bulunmamaktadır. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında olduğu açıktır.

Gecikme Zammına İlişkin Liste

11- Parti'ye ait 06 BC 534 plakalı araç Karayollarına ait otoyol ve köprülerden bilet almadan geçiş yaptığından dolayı 102.500.000.- lira cezalı geçiş ücreti ödenmiştir. Ödenen bu ceza kişisel sorumluluk kapsamındadır.

12- Aşağıdaki tabloda belirtildiği üzere fatura tutarı 1.888.000.000.- lira olduğu halde 1.088.000.000.- TL gider olarak yazılmıştır. Aradaki 800.000.000.- liranın nasıl ödendiğinin Parti yetkililerine sorulması üzerine Parti yetkilileri, 'Özgür mobilyaya yaptığı indirim dolayısıyla eksik ödeme yapıldığı ve faturanın ikazlarına rağmen değiştirilmediği' şeklinde cevap vermişlerdir.

İndirimin ya faturada gösterilmesi ya da ilgili firma tarafından bir yazı ile partiye bildirilmesi gerekir. Burada her iki işlemde yapılmamıştır. Bu işlem muhasebe işleminin sağlıklı yapılmadığını göstermektedir.

Muhasebe kayıtlarının sağlıklı tutulmasını temin için Parti'nin uyarılmasına karar verilmiştir.

Sonuç olarak, parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan giderlerin parti tüzel kişiliği adına yapılmış bir harcama olarak kabul edilmesi mümkün görülmediğinden 2820 sayılı Kanun'un 70. maddesine aykırı olarak yapılan toplam 18.433.195.333.- lira ödemenin, aynı Kanun'un 75. maddesi hükmü uyarınca Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 6.284.902.847.617.- TL olarak gösterilmiştir.

Bunun 592.351.218.155.- lirası personel giderleri, 401.966.500.000.- lirası teşkilata yardım, 484.667.386.880.- lirası temsil ağırlama gideri, 262.288.608.093.- lirası basılı kağıt kırtasiye gideri, 578.853.845.930.- lirası haberleşme gideri, 661.542.481.973.-lirası taşıma ve vasıta gideri, 34.949.267.371.- lirası seyahat gideri, 1.290.079.021.880.-lirası kira gideri, 92.266.204.184.- lirası tamir bakım onarım gideri, 380.139.293.106.- lirası ısıtma aydınlatma temizlik gideri, 47.374.575.610.- lirası vergi, harç, noter ve sigorta gideri, 51.944.725.000.- lirası demirbaş alımları, 481.476.271.588.- lirası satın alınan propaganda malzeme giderleri, 238.065.803.623.- lirası basın yayın giderleri, 381.812.504.278.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemesi, 305.125.139.946.- lirası sair giderlerinden oluşmaktadır.

Parti il örgütlerinin 2005 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 45.887.479.024.- liradır.

Parti'nin il örgütlerinin 2004 yılı kesinhesap çizelgelerinin gider bölümü üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Mallarının İncelenmesi

Parti'nin 2004 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede 86.472.399.000.- TL tutarındaki taşınır malın Kanun'a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Doğru Yol Partisi'nin 2004 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2004 yılı kesinhesabında gösterilen 22.044.314.215.070.- TL geliri ile 22.674.008.850.295.- TL giderinin, 709.651.445.602.- TL borç ile 79.956.810.377.- TL kasa ve banka devrinin Hazine'ye irad kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'na uygun olduğuna,

2- 2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesine aykırı olarak Parti'nin amaçlarına uygun olmayan ve parti tüzel kişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 18.433.195.333 lira (18.433,19 YTL) karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Yasa'nın 75. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

3- Muhasebe kayıtlarının sağlıklı tutulmasını temin için Parti'nin uyarılmasına,

3.3.2010 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.