ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2003/26 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2010/22

Karar Günü:13.5.2010

R.G. Tarih-Sayı:23.06.2010-27620

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Aysel PEKİNER, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN ve Mehmet ERTEN'in katılımıyla 22.10.2003 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında;

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2002 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2002 yılı gelirlerinin 28.354.430.349.070 lira, giderlerinin 32.315.033.682.361 lira, borçlarının 6.620.352.141.431 lira, alacaklarının 2.235.860.844.295 lira, 2003 yılına devreden nakit mevcudunun 423.887.963.845 lira olduğu, gelir ve borç rakamları toplamı ile gider, alacak ve nakit devir rakamlarının toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 22.013.900.399.765 lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 272.573.019.353 lirası 2001 yılından devreden alacaklar, 4.108.394.341.036 lirası 2003 yılına devreden borçlar, 86.631.623.888 lirası 2001 yılından devreden nakit mevcudu, 2.590.796.500.000 lirası aidat gelirleri, 11.646.265.500 lirası bağış ve yardım gelirleri, 2.533.173.298.295 lirası satış gelirleri, 1.076.138.097.819 lirası mal varlığı gelirleri, 11.333.586.150.000 lirası hazine yardımı ve 961.103.874 lirası sair gelirlerden oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 12.960.882.090.736 lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 1.180.232.000 lirası 2001 yılından devreden alacaklar, 2.511.957.800.395 lirası 2003 yılına devreden borçlar, 21.300.633.067 lirası 2001 yılından devreden nakit mevcudu, 1.096.075.506.411 lirası aidat gelirleri, 4.236.737.596.493 lirası bağış ve yardım gelirleri, 191.352.316.553 lirası satış ve faaliyet gelirleri, 14.282.201.443 lirası mal varlığı gelirleri, 3.971.817.004.890 lirası genel merkez yardımı ve 916.178.799.484 lirası sair gelirlerden oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümünde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Kanun'a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 21.949.603.743.850 lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 920.103.190.693 lirası 2001 yılından devreden borçlar, 2.212.655.992.466 lirası 2003 yılına devreden alacaklar, 346.979.083.309 lirası personel giderleri, 2.633.973.829.907 lirası genel yönetim giderleri, 9.614.408.541.631 lirası seçim, tanıtım, propaganda giderleri, 952.769.260.019 lirası kira giderleri, 221.745.953.823 lirası haberleşme giderleri, 109.005.109.945 lirası temsil ağırlama giderleri, 622.486.653.416 lirası taşıma ve seyahat giderleri, 565.255.265.083 lirası basın yayın giderleri, 338.685.905.948 lirası vergi, sigorta ve mahkeme giderleri ve 3.411.534.957.610 lirası il örgütlerine yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2003 yılına devreden nakit mevcudu 64.296.655.915 liradır.

Genel Merkezin 2002 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilen konular dışında, giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanununun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif yapılmış ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesindeki hükmüne göre de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınması ve verilmesinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda mal ve hizmet alımlarında bu işlemlerin fatura ile belgelendirilmesi zorunlu tutulmuş ve gerekli muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerektiği ifade edilmiştir.

Aynı Kanunun 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş ve makbuzun muhteviyatı da 237. maddede belirtilmiştir.

Yine aynı Kanunun 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ki, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'

hükmünden fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenleneceği anlaşılmaktadır.

2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2002 yılı için 18.175.340 lira) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.

Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Yasa'nın 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' hükümleri yer almıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Merkezi'nin 2002 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 1.2.2010 tarih ve 16-171 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, söz konusu yazıya parti tarafından 24.2.2010 tarih ve 209 sayılı yazıyla cevap verilmiştir.

1- Parti adına düzenlenmemiş ve kişiler adına düzenlenmiş seyahat harcamalarına ilişkin belgelerle yapılan ödemelerin gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri 2002 yılı için 18,20 TL. ye kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi belgelerle tevsik edilmesinin zorunlu olmadığını, buna rağmen bütün harcamaların belgelendirilmesine çalışıldığını, otobüs biletlerine sadece yolcunun adının yazılabildiğini ve partinin adının yazılabileceği bir bölümün bulunmadığını, söz konusu tutarların parti faaliyetleri için harcanmış olması nedeniyle gider yazıldığını belirtmişlerdir.

Parti yetkilileri, 2002 yılı için 18,20 TL. nin altında kalan harcamaların belgelendirme zorunluluğu bulunmadığını, buna rağmen bütün harcamaların belgelendirildiğini belirtmişlerse de, limitin altında olsa bile belgelendirilen her harcamanın belgesinin mutlaka 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak düzenlenmiş olması yani parti adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış olması gerekmektedir.

Partinin gider yazdığı seyahat belgelerinin çoğunda ya parti adına fatura kesilmiş ya da kişi adıyla beraber parti adına da belgede yer verilmiştir. Aşağıda belirtilen seyahat belgeleri ise bunların dışında kalanlar olup, gider belgeleri arasında bu kişilerin parti adına ve parti faaliyeti için seyahat ettiklerini gösteren herhangi bir belge bulunmadığı gibi cevap yazısı ekinde de herhangi bir belge ibraz edilmemiştir.

Parti adına düzenlenmeyen ve kişiler adına düzenlenen belgelerle yapılan ve aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 1.140.400.000 lira parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Partinin toplam 169.092.500 lira tutarındaki harcamalarının fatura aslı yerine fotokopisine dayanılarak gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri söz konusu faturaların asıllarının bulunma imkanı olmadığından suret ve fotokopisine dayanılarak gider yazıldığını belirtmişlerdir.

Bir parti adına düzenlenmiş belgenin o parti haricinde başka bir kişi veya kuruluşça kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde beş milyon (2002 yılı için 18.175.340 lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, gerekçesiz fatura fotokopisi ve suretine dayanılarak gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 169.092.500 liranın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

3- Gider yazıldığı halde herhangi bir belgeye dayanmadığı tespit edilen toplam 9.546.686.360 lira tutarındaki harcamalara ilişkin belgelerin ibraz edilmemesi nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri belgelerin asıllarına veya suretlerine ulaşılmaya çalışıldığını ancak bulunamadığını, ilgili firmalardan suret istendiğini 2002 yılına ait olması ve saklama süresi geçmiş olduğundan belgelere ulaşılamadığını belirtmişlerdir.

Herhangi bir kanıtlayıcı belgesi bulunmayan 9.546.686.360 lira tutarındaki giderin Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

4- Parti tüzelkişiliği adına yapılmayan 93.620.480 liralık harcamanın gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri Baykoçlar Petrol Tic. Ltd. Şirketi adına düzenlenen 80.000.000 lira tutarındaki faturanın parti adına düzenlenmediğinin fark edilememesi nedeni ile sehven gider yazıldığını, Ahmet Akkuş adına düzenlenen 13.620.480 lira tutarındaki faturanın ise belgelendirme sınırının altında kalması ve parti faaliyetleri ile ilgili olması nedeni ile gider kaydedildiğini bildirmişlerdir.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, siyasi partilerin giderlerinin amaçlarına aykırı olamayacağı ve bir siyasî partinin bütün giderlerinin o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

Buna göre, parti giderlerine ilişkin belgelerin belgelendirme sınırının altında kalsa bile parti tüzelkişiliği adına düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Kişiler adına düzenlenen ve Parti tüzelkişiliği adına olmayan 93.620.480 liralık harcamanın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

5- 4.4.2002 tarih ve 826 numaralı yevmiye fişi ile gider yazılan Genç Özel Oto. San. ve Tic. Ltd. Şirketine ait 2.4.2002 tarih ve 84403 numaralı ve 2.4.2002 tarih ve 84405 numaralı faturaların incelenmesinde, 84403 numaralı fatura toplamı 576.500.000 liranın 84405 numaralı faturaya naklen devredildiği ve 84405 numaralı fatura toplamı 1.018.340.000 lira gider yazılmasına rağmen, 84403 numaralı fatura ile naklen devredilen 576.500.000 liranın da ayrı olarak gider yazıldığı görülmüştür.

Toplam tutara dahil edilerek gider yazılan 576.500.000 liranın ayrı bir fatura gibi ikinci kez gider yazılması nedeni partiye sorulmuş, parti yetkilileri faturanın iki sayfadan oluştuğunun fark edilmeyerek sehven her sayfasının ayrı bir fatura gibi algılanması nedeni ile gider yazıldığını, durumun ilgili firmaya bildirildiği ve fazla ödenen meblağın partiye iade edilmesi için gerekli işlemlerin başlatıldığını belirtmişlerdir.

İki sayfadan oluşan faturanın toplam tutarına dahil edilerek gider yazıldığı halde, ayrı bir fatura gibi alınarak ikinci kez gider yazılan faturanın birinci sayfasındaki 576.500.000 liranın Yasa'nın öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

Yukarıdaki açıklamalara göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 11.526.299.340 lira gider karşılığı parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazineye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 12.601.290.782.806 lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 248.033.092.689 lirası 2001 yılından devreden borçlar, 23.204.851.829 lirası 2003 yılına devreden alacaklar, 237.453.303.968 lirası personel giderleri, 5.588.487.421.720 lirası genel yönetim giderleri, 1.995.553.144.712 lirası seçim giderleri, 810.609.743.208 lirası kira giderleri, 769.859.301.533 lirası haberleşme giderleri, 829.495.897.845 lirası temsil ağırlama giderleri, 518.354.722.049 lirası taşıma ve seyahat giderleri, 358.052.016.554 lirası basın yayın giderleri, 60.303.473.807 lirası vergi, sigorta ve mahkeme giderleri ve 1.161.883.812.892 lirası teşkilatlara yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin 2003 yılına devreden nakit mevcudu 359.591.307.930 liradır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Kanun'a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2002 yılında 2820 sayılı Yasa'nın 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı aşan 1.351.989.169.086 lira değerinde taşıt ve demirbaş eşya niteliğinde taşınır mal ediniminin olduğu, taşınmaz mal ediniminin olmadığı anlaşılmıştır.

Parti tarafından 2002 yılında edinilen, değerleri toplamı 1.351.989.169.086 lira olan taşınır malların 633.194.845.880 lirası Genel Merkez, 718.794.323.206 lirası ise il örgütleri tarafından edinilmiştir. Bu mallar, taşıt araçları ve muhtelif büro malzemeleri (Toplantı masa ve sandalyeleri, bilgisayar, tv, dolap, halı, kilim vb.) olup, 88.656.690.000 lirası bağış, 1.263.332.479.086 lirası ise satınalma suretiyle edinilmiştir.

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2002 yılında edindiği değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların 2820 sayılı Yasa'ya uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Kesinhesapta gösterilen giderlerden Parti amacına uygun ve Parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 11.526.299.340 lira (11.526,29 YTL.) karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

2- Parti'nin 2002 yılı kesinhesabında gösterilen 28.354.430.349.070 lira (28.354.430,34 YTL.) geliri, 6.620.352.141.431 lira (6.620.352,14 YTL.) borçları, 32.315.033.682.361 lira (32.315.033,68 YTL.) gideri, 2.235.860.844.295 lira (2.235.860,84 YTL.) alacakları ile 423.887.963.845 lira (423.887,96 YTL.) nakit devrinin Hazine'ye irat kaydedilenler dışında kalan bölümünün eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'na uygun olduğuna,

13.5.2010 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.