ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:2002/27 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:2009/39

Karar Günü:13.5.2009

R.G. Tarih-Sayı:04.06.2009-27248

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Fulya KANTARCIOĞLU, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN, Enis TUNGA ve Mehmet ERTEN'in katılımıyla 17.9.2002 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında;

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

'Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 2001 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Cumhuriyet Halk Partisi'nin Genel Merkezi ile il örgütlerinin 2001 yılı gelirlerinin 5.254.104.833.683.- lira, giderlerinin 5.209.314.790.092.- lira, 2002 yılına devreden nakit mevcudunun 44.790.043.59.- lira olduğu, gelir toplamı ile gider ve nakit devir rakamlarının toplamının birbirine denk olduğu görülmüştür.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi gelirleri 3.032.727.506.059.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 19.406.705.026 lirası 2000 yılından devreden alacaklar, 228.957.184.390.- lirası 2002 yılına devreden borçlar, 3.643.642.212.- lirası 2000 yılından devreden nakit mevcudu, 37.691.333.250.- lirası aidat gelirleri, 7.440.000.000.- lirası bağış gelirleri, 818.000.000.- lirası defter-makbuz satış gelirleri, 10.854.203.240.- lirası balo, eğlence ve konser gelirleri, 3.801.610.000.- lirası mal varlığı gelirleri, 553.838.722.523.- lirası banka mevduat gelirleri, 2.162.440.860.000.- lirası hazine yardımı ve 3.835.245.418.- lirası diğer gelirlerden oluşmaktadır.

Genel Merkezin defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerinin 2820 sayılı Kanun'a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin il örgütleri gelirleri 2.221.377.327.624.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 9.399.739.000.- lirası 2000 yılından devreden alacaklar, 262.845.943.091.- lirası 2002 yılına devreden borçlar, 26.421.887.389 lirası 2000 yılından devreden nakit mevcudu, 419.345.140.814.- lirası aidat gelirleri, 767.727.883.190.- lirası bağış gelirleri, 29.826.083.299.- lirası defter-makbuz satış gelirleri, 528.831.504.013.- lirası balo, eğlence ve konser gelirleri, 20.966.695.347.- lirası mal varlığı gelirleri, 12.657.451.481.- lirası banka mevduat gelirleri ve 143.355.000.000.- lirası genel merkez yardımlarından oluşmaktadır.

İl örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümünde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Kanun'a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi giderleri 3.026.438.958.483.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 556.070.822.723.- lirası 2000 yılından devreden borçlar, 39.010.353.931.- lirası 2002 yılına devreden alacaklar, 1.241.304.715.639.- lirası personel giderleri, 618.669.589.572.- lirası yönetim giderleri, 56.004.799.000.- lirası kurultay kongre giderleri, 296.728.785.404.- lirası seçim, tanıtım, propaganda giderleri, 75.294.892.214.- lirası demirbaş giderleri ve 143.355.000.000.- lirası il örgütlerine yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezi'nin 2002 yılına devreden nakit mevcudu 6.288.547.576.-liradır.

Genel Merkezin 2001 yılı defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıda belirtilenler dışında kalan giderlerin 2820 sayılı Kanun'a uygun olarak gerçekleştirildiği sonucuna varılmıştır.

AÇIKLAMA

Muhasebe biliminin genel kabul görmüş temel kavramlarından biri 'Belgelendirme' kavramıdır. Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesinde 'Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır' şeklinde tarif edilmiş ve 'Fatura Kullanma Mecburiyeti' başlıklı 232. maddesinde de, faturanın hangi hallerde ve kimler tarafından alınacağı ve verileceği belirtilmiştir. Buna göre mal ve hizmet alımlarının fatura ile belgelendirilmesi ve muhasebe kayıtlarının tutulmasında da faturanın tevsik edici belge olarak kullanılması gerekmektedir. Aynı Kanun'un 'Makbuz Mecburiyeti' başlıklı 236. maddesinde, 'Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.' denilmiş, 237. maddesinde de makbuzun muhteviyatı belirlenmiştir. 'Gider Pusulası' başlıklı 234. maddesinde ise, 'Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin; vergiden muaf esnafa yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.'denilerek fatura vermek mecburiyetinde olmayanlar için gider pusulası düzenlenmesi öngörülmüştür.

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 70. maddesinin üçüncü fıkrasına göre beş milyon liraya (2001 yılı için 11.863.800.- lira) kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığından, bu miktarı geçen harcamaların geçerli bir kanıtlayıcı belgeye dayanması gerekmektedir.

Alınan bir mal veya hizmetin tutarının gider kaydedilebilmesi için esas olan belge faturadır. 2820 sayılı Kanun'un 70. maddesinde belirtilen 'makbuz' un ya da tutanağın tek başına bir ödemeye esas olabilmesi için mal ya da hizmetin fatura kesilmesinin mümkün olmadığı kişi ya da kurumlardan alınması gerekmektedir.

2820 sayılı Kanun'un 70. maddesinin bir ve ikinci fıkralarında; 'Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz. Bir siyasî partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır' ve aynı Kanun'un 75. maddesinde, 'Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir' ve 76. maddesinde de, 'Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir' denilmektedir.

Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi'nin 2001 yılı defter kayıtları ve gider belgelerinin incelenmesi sonucunda tespit edilen bazı konular 13.3.2009 tarih ve 99-403 sayılı yazıyla Parti Genel Başkanlığı'na sorulmuş, söz konusu yazıya parti tarafından 2.4.2009 tarih ve 1750 sayılı yazıyla cevap verilmiş ve yazı ekinde bazı belgeler sunulmuştur.

Parti, 2001 yılı kesinhesaplarının ilk inceleme kararının kendilerine 17.9.2002 tarihinde tebliğ edildiğini ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 70. maddesi gereğince beş yıllık süre geçtiğinden hesapların incelenemeyeceğini belirtmiştir.

2820 sayılı Kanun'un 70. maddesinde gösterilen beş yıllık süre siyasi partilerin gider belgelerini saklamakla yükümlü oldukları süreyi göstermekte olup, Anayasa Mahkemesi'ne sunulmuş belgelerle ilgisi bulunmamaktadır. Anayasa Mahkemesi'nin elinde bulunan siyasi parti hesaplarını esastan incelemesine ilişkin yasada bir süre öngörülmemiştir.

1- Kişiler adına düzenlenmiş seyahat harcamalarına (uçak ve otobüs bilet bedelleri) ilişkin belgelerle yapılan ödemelerin gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri, uçak, otobüs ve tren bileti gibi belgelerin hiçbir zaman kurum adına düzenlenmediğini, önceden planlanan seyahatlerin anlaşmalı acenteler vasıtasıyla alınması durumunda parti adına fatura düzenlenebileceğini, söz konusu harcamaların tamamının parti adına ve parti faaliyetleri ile ilgili olarak yapıldığını ve harcama belgelerinin hepsinde parti yetkililerinin onayının olduğunu belirtmişlerdir.

Partinin gider yazdığı seyahat belgelerinin çoğunda ya parti adına fatura kesilmiş ya da kişi adıyla beraber parti adına da belgede yer verilmiştir. Aşağıda belirtilen seyahat belgeleri ise bunların dışında kalanlar olup, bu kişilerin parti adına ve parti faaliyeti için seyahat ettiklerini gösteren herhangi bir belge bulunmamaktadır.

Parti tarafından söz konusu harcamaların parti adına ve parti faaliyetleri ile ilgili olarak yapıldığı ve harcama belgelerinin hepsinde parti yetkililerinin onayının olduğu belirtilmiş ise de, gider belgeleri arasında bunları gösteren bir belge bulunmadığı gibi cevap yazısı ekinde de herhangi bir belge ibraz edilmemiştir.

Bu nedenle, kişiler adına yapılan ve aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 946.700.000.- lira parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

2- Aşağıda ayrıntısı gösterilen 6.559.473.960.- lira tutarındaki vergi, sigorta primi, su kullanım bedelleri gecikme zammı ve faizleri ile trafik cezaları Parti görevlilerinin yükümlülüklerini zamanında yapmamaları ve gerekli özeni göstermemeleri sonucu şahsi kusurları ile oluştuğundan bunlardan Parti tüzel kişiliğini sorumlu tutmak mümkün değildir. Bu ödemelerin kişisel sorumluluk kapsamında değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle, aşağıda ayrıntısı gösterilen toplam 6.559.473.960.- lira tutarındaki vergi, sigorta primi, su kullanım bedelleri gecikme zammı ve faizleri ile trafik cezaları parti tüzel kişiliği adına ve parti amaçlarına uygun yapılmış bir harcama olarak kabul edilmemiştir.

3- Parti harcamalarının fatura aslı yerine fotokopisine dayanılarak gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri, ilgili firmalardan karşıt inceleme ile belgelerin doğruluğunun tespit edilebileceğini, vergi mevzuatı ve muhasebe prensiplerine göre de fatura fotokopilerine dayanılarak gider kaydının yaygın bir uygulama olduğunu, bu faturaların bedellerinin banka hesapları ve kasadan ödendiğinin kuşkusuz olduğunu bildirmişler ve ilgili belgeleri sunmuşlardır.

Yasal bir zorunluluk olmadıkça (motorlu araç alımlarında trafik tescilinde faturanın aslının istenmesi gibi) parti adına düzenlenmiş faturaların asıllarının gider belgesi olarak ibraz edilmesi gerekmektedir.

Parti, cevap yazısı ekinde aşağıda ayrıntısı gösterilen faturaların 2. suretlerinin aslı gibidir imzalı fotokopileri ve bir fatura içinde faturayı düzenleyen şirketin yevmiye defterinin fotokopisini sunmuş olup belgelerin asıllarını ibraz edememiştir.

2820 sayılı Kanun'un 70. maddesinde beş milyon (2001 yılı için 11.863.800.- lira) liraya kadar olan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belgeye dayanması gerekmektedir. Bu nedenle, gerekçesiz fatura fotokopisine dayanılarak gider kaydedilen ve aşağıda ayrıntısı gösterilen 14.629.568.327.- liranın Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olmadığı sonucuna varılmıştır.

4- 25.5.2001 tarih ve 216 numaralı yevmiye fişinde gider yazılan Ajans Ege Matbaacılık Kağıtçılık Ltd. Şti.'nce düzenlenen 2.5.2001 tarih ve 1343 sayılı faturanın incelenmesinde, faturadaki ayrıntılı kalemlerin toplamı 2.366.910.000.- lira (KDV dahil) olduğu halde, faturanın genel toplamı hanesine 4.733.820.000.- lira (KDV dahil) yazıldığı görülmüştür.

Fatura toplamının hatalı alınması dolayısıyla gerçek gider karşılığı olmaksızın Ajans Ege Matbaacılık Kağıtçılık Ltd. Şti.'ne 2.366.910.000.- lira ödemede bulunulmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkilileri, ilgili firma ile görüşüldüğünü ve fatura suretinin incelenmesinde toplam hanesinin olması gereken rakamın iki katı olduğunu, farkın firmadan talep edildiğini ve firmadan bu konuda taahhüt alındığını bildirmişlerdir. Ancak, gerçek gider karşılığı olmaksızın ödenen 2.366.910.000.- liranın Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmamış olduğu sonucuna varılmıştır.

5- 31.7.2001 tarih ve 307 numaralı yevmiye fişinde gider yazılan ASKİ'ye ait 27.6.2001 tarih ve 3438661 numaralı su kullanımına ilişkin 812.783.000.- lira tutarındaki faturanın 27.9.2001 tarih ve 357 numaralı yevmiye fişi ile tekrar gider yazılmasının nedeni partiye sorulmuş; parti yetkililerince, 307 nolu yevmiye fişinde banka havalesi ile gider yazılan söz konusu faturanın, tekrar kasadan çıkışı yapılarak 357 nolu yevmiye fişi ile gider yazılmasının gerçek anlamda sehven mükerrer çıkış olduğu ve yanlış kayıt altına alındığı şeklinde açıklamada bulunulmuştur.

Aynı faturanın iki farklı yevmiye fişinde mükerrer olarak gider yazılması, gerçek harcama karşılığı olmaksızın ve belgeye dayanmaksızın ödeme yapılması anlamına gelmektedir.

Mükerrer olarak gider yazılan 812.783.000.- liranın Kanun'un öngördüğü anlamda belgeye dayandırılmış olduğu kabul edilmemiştir.

Yukarıdaki açıklamalara göre, Parti adına ve amaçlarına uygun olarak yapılmayan toplam 25.315.435.287.- lira gider karşılığı parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye irad kaydedilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinin giderleri 2.182.875.831.609.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun 100.720.057.308 lirası 2000 yılından devreden borçlar, 14.420.331.623.- lirası 2002 yılına devreden alacaklar, 352.893.438.735.- lirası personel giderleri, 1.118.620.110.971.- lirası yönetim giderleri, 119.287.427.839.- lirası kurultay, kongre giderleri, 244.526.549.795.- lirası seçim, tanıtım, propaganda giderleri, 177.462.070.01.- lirası demirbaş giderleri ve 54.945.845.685.- lirası yapılan yardımlardan oluşmaktadır.

İl örgütlerinin 2002 yılına devreden nakit mevcudu 38.501.496.015.- liradır.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin 2820 sayılı Kanun'a uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

C- Parti Malları

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2001 yılı defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede,

Parti'nin 2001 yılında 2820 sayılı Kanun'un 74. maddesi uyarınca değeri yüz milyon lirayı aşan 113.619.604.923.- lira değerinde taşıt ve demirbaş eşya niteliğinde taşınır mal, 113.400.000.000.- lira değerinde taşınmaz mal ediniminin olduğu anlaşılmıştır.

Parti tarafından 2001 yılında edinilen, değerleri toplamı 113.619.604.923.- lira olan taşınır malların 75.259.492.214.- lirası Genel Merkez, 38.360.112.709.- lirası ise il örgütleri tarafından edinilmiştir. Bu mallar, taşıt araçları ve muhtelif büro malzemeleri (Toplantı masa ve sandalyeleri, bilgisayar, tv, dolap vb.) olup, 6.630.600.000.- lirası bağış, 106.989.004.923.- lirası ise satınalma suretiyle edinilmiştir.

Parti tarafından 2001 yılında edinilen, değerleri toplamı 113.400.000.000.- lira olan çeşitli daire ve dükkanlardan oluşan taşınmaz malların tamamı il örgütleri tarafından satınalma suretiyle edinilmiştir.

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının ve eklerinin incelenmesinde, Parti'nin 2001 yılında edindiği taşınmaz ve değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların 2820 sayılı Kanun'a uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti'nin 2001 yılı kesinhesabında gösterilen 5.254.104.833.683.- lira (5.254.104,83 ytl.) geliri, 5.183.999.354.805.- lira (5.183.999,35 ytl.) gideri ve 44.790.043.591.- lira (44.790,04 ytl.) nakit devrinin eldeki bilgi ve belgelere göre doğru, denk ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'na uygun olduğuna,

2- 2820 sayılı Kanun'un 70. maddesine göre Parti amacına uygun ve Parti tüzelkişiliği adına yapılmış harcama olarak kabulü mümkün görülmeyen 25.315.435.287.- lira (25.315,43 ytl.) gider karşılığı parti malvarlığının, aynı Kanun'un 75. ve 76. maddeleri uyarınca Hazine'ye gelir kaydedilmesine,

13.5.2009 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.