ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1996/10 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:1999/8

Karar Günü:23.2.1999

R.G. Tarih-Sayı:15.04.1999-23667

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Cumhuriyet Halk Partisi'nin Genel Merkezi ile ilçe örgütlerini de kapsayan 79 il örgütünün 1995 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Yekta Göngör ÖZDEN, Ahmet Necdet SEZER, Samia AKBULUT, Haşim KILIÇ, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Lütfi F. TUNCEL, Mustafa YAKUPOĞLU, Nurettin TURAN ve Fulya KANTARCIOĞLU'nun katılmalarıyla 3.9.1996 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında; 'Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1995 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda; dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine, OYBİRLİĞİYLE' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 1995 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra;

'Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1995 yılı kesinhesabının dayanağını oluşturan defter ve belgelerin incelenmesi sonucunda; Parti hesabına gider kaydedilen telgraf ücretlerini belgelendiren 144 adet telgraf alındısı üzerinde tahrifat yapılmış olabileceği kanısına varıldığından, bunların asıllarının Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilerek, sorumlular hakkında suç duyurusunda bulunulmasına, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na ve Parti'ye bilgi verilmesine, 23.12.1998 gününde OYBİRLİĞİYLE karar' verilerek gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1995 yılı gelirleri ve giderleri, birbirine denk biçimde, Genel Merkez'in gelir ve giderleri 613.084.337.989.- lira, 79 il örgütünün gelir ve giderleri 211.510.273.000.- lira olmak üzere toplam 824.594.610.989.- lira olarak gösterilmiştir.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi'nin 1995 yılı gelirleri 613.084.337.989.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 26.638.498.148.- lirası bağış ve aidatlar, 280.635.678.000.-lirası Hazine yardımı, 800.000.- lirası satış gelirleri, 6.716.005.490.- lirası malvarlığı gelirleri, 78.881.733.186.- lirası banka mevduat gelirleri, 2.500.000.000.- lirası çeşitli gelirler, 92.956.847.088.- lirası 1994 yılından devreden nakit mevcudu, 874.363.000.- lirası 1994 yılından devreden alacaklar, 123.880.413.077.- lirası gelecek yıla devreden borçlardır.

Parti'nin 1994 yılı Genel Merkez kesinhesabında ertesi yıla devreden nakit mevcudu 17.821.797.850.- lira görünmesine karşın, 1995 yılı kesinhesabında bu devir tutarı 92.956.847.088.- lira olarak yer almaktadır. 75.135.049.238.- liralık fazlalığın Sosyaldemokrat Halkçı Parti ile Cumhuriyet Halk Partisi'nin birleşmesi sonucunda, Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin nakit mevcudunun Cumhuriyet Halk Partisi'ne devredilmesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'nın 61-69. maddeleri hükümlerine uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin 79 il örgütünce sağlanan gelirleri toplamı 211.510.273.000.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 81.327.866.000.- lirası bağış ve aidatlar, 71.597.226.000.-lirası Genel Merkez yardımı, 3.629.964.000.- lirası satış gelirleri, 498.152.000.- lirası malvarlığı gelirleri, 281.733.000.- lirası banka mevduat gelirleri, 33.667.314.000.- lirası balo-eğlence gelirleri, 1.347.297.000.- lirası 1994 yılından devreden nakit mevcudu, 750.807.000.- lirası 1994 yılından devreden alacaklar, 18.409.914.000.- lirası gelecek yıla devreden borçlardır.

Parti'nin 1994 yılı İl Örgütleri kesinhesabında ertesi yıla devreden nakit mevcudu 746.996.467.- lira görünmesine karşın, 1995 yılı kesinhesabında bu devir tutarı 1.347.297.000.- lira olarak yer almaktadır. 600.300.533.- liralık fazlalığın Sosyaldemokrat Halkçı Parti ile Cumhuriyet Halk Partisi'nin birleşmesi sonucunda, Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin nakit mevcudunun Cumhuriyet Halk Partisi'ne devredilmesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır.

Parti il örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümleri üzerinde yapılan incelemede, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'da belirtilen kaynaklardan sağlandığı, Parti Meclisi kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek bunların Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi'nin 1995 yılı giderleri 588.719.288.959.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 53.917.006.424.- lirası personel giderleri, 16.045.653.195.- lirası örgütlere yardım, 47.515.526.879.- lirası yönetim giderleri, 972.872.000.- lirası demirbaş alım giderleri, 342.232.929.910.- lirası seçim, propaganda giderleri, 2.934.789.05l.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemeleri, 125.100.511.500.- lirası gelecek yıla devreden alacaklardır.

613.084.337.989.- lira gelirle 588.719.288.959.- lira gider arasındaki farkı oluşturan 24.365.049.030.- lira nakit mevcudu olarak 1996 yılına devredilmiştir.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıdaki konular dışında kalan giderlerin 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'na uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

a) Belgesiz Gider

Yapılan incelemede, aşağıda yevmiye gün ve sayıları ile tutarları gösterilen bazı Parti giderlerinin belgelerinin bulunmadığı görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile belgelendirilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden, bu tutarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belgeye dayandırılması zorunludur.

Aynı Yasa'nın 76. maddesinin son fıkrasına göre, belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti gideri tutarınca parti malvarlığının, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazine'ye gelir kaydedilmesi gerektiğinden, belgesiz gider tutarı 45.957.700.- lira Parti malvarlığının Hazine'ye gelir yazılmasına karar verilmesi uygun görülmüştür.

b) Parti Amacıyla Bağdaşmayan Gider

Yapılan incelemede, bir parti üyesi adına yapılan anıt mezara ilişkin giderleri içeren ve yevmiye defterinin 30.11.1995 gün ve 972 sırasında kayıtlı iki faturaya dayanılarak, fatura tutarları toplamı (115.000.000.- + 43.700.000.-) 158.700.000.-liranın Parti'ye gider kaydedildiği görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 3. maddesine göre siyasi partiler tüzük ve programlarında belirlenen görüşler doğrultusunda siyasi etkinlikte bulunan kuruluşlar olduklarından, giderlerinin de amaçlarına uygun olması gerekir. Parti üyelerine anıt mezar yapılması için yapılan giderlerin, partinin siyasi faaliyetleri içinde ve propaganda amacına yönelik olarak değerlendirilmesi olanaklı değildir.

Bu nedenle, 158.700.000.- lira gider karşılığının 2820 sayılı Yasa'nın 75. maddesinin dördüncü fıkrası gereğince Hazine'ye gelir yazılmasına karar verilmesi uygun görülmüştür.

Güven DİNÇER, Yalçın ACARGÜN ve Mahir Can ILICAK , 'gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyları ile bu görüşe katılmamışlardır.

c) Mükerrer Gider

Yevmiye defterinin 30.6.1995 gün ve 486. sırasında, Arsuz Otele ait 1.6.1995 gün ve 86725 sayılı 9.150.000.- lira ve 3.6.1995 gün ve 93409 sayılı 3.355.000.- lira tutarlarındaki iki faks faturaya dayanılarak toplam 12.505.000.- lira gider kaydedilmiş ve 'kasa' hesabına alacak kaydedilen bu tutar banka havalesiyle Arsuz Otele gönderilmiştir.

Yevmiye defterinin 10.7.1995 gün ve 556. sırasında kayıtlı belgeler incelenirken, bu kez Arsuz Otele ait yukarıda sözü edilen faturaların asıllarına dayanılarak, 12.505.000.- liranın tekrar gider kaydedildiği ve 'kasa' hesabına alacak kaydedilen bu tutarın bir tutanakla Otel görevlisine ödenmiş olduğu ve böylece alınan bir hizmet için iki kez (mükerrer) ödeme yapıldığı görülmüştür.

Aynı hizmet alımı için ikinci kez yapılan ödeme tutarı l2.505.000.- liranın tahsil edilerek Parti gelirlerine alınmasına ve bu işlemin tahsilat kaydının yapıldığı yıl hesabı içinde izlenmesine karar verilmesi uygun görülmüştür.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti'nin 79 il örgütünün 1995 yılı giderleri toplamı 202.100.321.000.- lira gösterilmiştir.

Bunun, 19.170.771.000.- lirası personel giderleri, 4.699.183.000.- lirası örgütlere yardım, 59.034.104.000.- lirası yönetim giderleri, 6.135.614.000.- lirası demirbaş alım giderleri, 107.001.085.000.- lirası seçim, propaganda giderleri, 4.341.640.000.- lirası geçen yıldan kalan borç ödemeleri, 1.717.924.000.- lirası gelecek yıla devreden alacaklardır.

211.510.273.000.- lira gelirle 202.100.321.000.- lira gider arasındaki farkı oluşturan 9.409.952.000.- lira nakit mevcudu olarak 1996 yılına devredilmiştir.

İl örgütleri kesinhesap çizelgelerinin gider bölümleri üzerinde yapılan incelemede, giderlerin Parti Meclisi kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek bunların 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV-SONUÇ

Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1995 yılı hesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti kesinhesabında gösterilen 824.594.610.989.- lira gelir ile 663.784.011.759.- lira giderin eldeki bilgi ve belgelere göre doğru ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'na uygun olduğuna, OYBİRLİĞİYLE,

2- Belgesiz olarak gider kaydedilen 45.957.700.- lira karşılığı Parti malvarlığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 76. maddesinin son fıkrası uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, OYBİRLİĞİYLE,

3- Parti amacıyla bağdaşmayan 158.700.000.- lira gider karşılığının 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 75. maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına, Güven DİNÇER, Yalçın ACARGÜN ve Mahir Can ILICAK'ın 'gelir yazılmasına gerek olmadığı' yolundaki karşıoyları ve OYÇOKLUĞUYLA,

4- Aynı hizmet alımı için ikinci kez yapılan ödeme tutarı l2.505.000.- liranın tahsil edilerek Parti gelirlerine alınması ve bu işlemin tahsilat kaydının yapıldığı yıl hesabı içinde izlenmesine, OYBİRLİĞİYLE, 23.2.1999 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Anayasa'nın 146-153. maddeleri, Anayasa Mahkemesi'nin kuruluşunu, görevlerini ve yargılama usullerini düzenlemektedir. Anayasa'nın 148. maddesi, Anayasa Mahkemesi'nin görev ve yetkilerini belirledikten sonra Mahkemenin Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getireceğini öngörmüş ve 69. maddesi de siyasî partilerin malî denetimini Anayasa Mahkemesi'ne vermiştir.

Anayasa Mahkemesi'nin görev ve çalışma usulleri ile siyasî partilerin malî denetim esasları Anayasa'da açıkça belirlenmiş ve sınırlandırılmıştır. Anayasa dışında herhangi bir kanunla bu Anayasa hükümlerinin özü ve sözü değiştirilemez ve bu konuda yasalarla yeni ve genişletici hükümler getirilemez. Anayasa Mahkemesi'nin görev alanı ve malî denetim alanı ile yargılama usulleri yasal bir alan olmayıp, anayasal bir alandır. Bu yüzden bu konularla ilgili birincil nitelikteki hükümler yalnızca Anayasa'da yer alabilir. İlgili kanunlarda bu hükümlerin uygulanmasını gösteren uygulama hükümlerin yer alması mümkündür.

Siyasî Partiler Kanunu'ndaki malî denetim hükümlerinin Anayasa Mahkemesi ile ilgili olanları bu yönden incelendiğinde; konunun Anayasa'nın öngördüğü çerçeveyi aşarak düzenlendiği görülmektedir. Zira, Anayasa'nın 69. maddesinde, siyasî partilerin; yabancı devletlerden ve uluslararası kuruluşlardan ve yabancı ülke dernek ve kuruluşlarından maddî yardım alamayacakları öngörülmüştür. Bununla, siyasî partilerin dış kuruluşlardan yardım almaları ve Anayasa ve Yasa'ya aykırı faaliyetleri önlenmek istenmiş ve Anayasa Mahkemesi'ne de bu çerçevede bir görev verilmiştir. Siyasî partilerin kendi üyelerinden topladıkları aidat ve bağışlar ile diğer gelirlerinin ve giderlerinin bu amaca yönelik olarak denetlenmesi ve bunu aşan yasa kurallarının malî denetimde ihmali gerekir.

Siyasal partiler, belirli bir düşünce etrafında toplanan ve Anayasa'ca özel olarak teminat altına alınmış siyasal kuruluşlardır. Siyasî Partiler devletin dışında bulunan ve devlet hiyerarşisinde yer almayan kurumlar olarak gelir ve giderleri yönünden devletinkine benzeyen bir denetime tabi tutulamazlar. İlgili siyasî partice anıt-mezarı yaptırılan kişi Cumhuriyetin kuruluş ilkelerini koruyucu siyasî ve mesleki faaliyetleri sebebiyle bir suikast sonunda öldürülmüştür. Bu parti tarafından böyle bir mensubu için anıt-mezar yaptırılması, siyasî faaliyetin doğal parçası ve uzantısıdır.

Siyasî partilerin malı ve parası devlet malı ve parası değildir. Bu harcamaların denetiminde devlete has olan bir yerindelik ve belirli biçimlere uyma düşüncesi ile hareket edilemez. Ayrıca giderlerin kanıtlanması da devlet muhasebesi ve vergi hukuku kurallarındaki esaslara da tabi değildir.

Malî denetime tabi tutulan ve muhalefetimize neden olan parti giderine yukarıda açıklanan anayasal konular ve harcamanın varlığı yönünden herhangi bir eleştiri getirilmediğinden bu hesap Anayasa'nın 69. maddesine uygundur.

Yukarıda açıklanan nedenlerle kararın bir kısım gelir ve giderin Hazine'ye gelir kaydına ilişkin bölümüne karşıyız.