ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1996/24 (Siyasî Parti Malî Denetimi)

Karar Sayısı:1998/52

Karar Günü:10.11.1998

R.G. Tarih-Sayı:29.11.1998-23538

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Doğru Yol Partisi Genel Merkezi ile ilçe örgütlerini de kapsayan 79 il örgütünün 1995 yılı kesinhesabının incelenmesidir.

II- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 16. maddesi uyarınca, Ahmet Necdet SEZER, Güven DİNÇER, Samia AKBULUT, Haşim KILIÇ, Yalçın ACARGÜN, Mustafa BUMİN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Lütfi F. TUNCEL, Fulya KANTARCIOĞLU ve Mahir Can ILICAK'ın katılmalarıyla 16.3.1998 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında; 'Doğru Yol Partisi'nin 1995 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1) Dosyadaki eksiklikler giderildiğinden işin esasının incelenmesine OYBİRLİĞİYLE,

2) 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 75. ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 17. maddeleri uyarınca, Nevşehir İl Örgütünün 1995 yılı defterleri ile gelir ve gider belgelerinin gönderilmesinin sağlanması için İçtüzük'ün 16. maddesi uyarınca Parti'ye 30 gün süre verilmesine ve karar gereğinin yerine getirilmesi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na bildirimde bulunulmasına, Güven DİNÇER'in karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,' karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Parti'nin Anayasa Mahkemesi'ne verdiği 1995 yılı kesinhesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren esas inceleme raporu, Anayasa ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ve diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü :

Denetimin maddî ögelerini oluşturan defter ve belgelerde Doğru Yol Partisi'nin 1995 yılı gelirleri ve giderleri, birbirine denk biçimde Genel Merkez'in gelir ve giderleri 986.970.319.598.- lira, 79 il örgütünün gelir ve giderleri 557.693.343.162.- lira olmak üzere toplam 1.544.663.662.760.- lira olarak gösterilmiştir.

A- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezi'nin 1995 yılı içindeki gelirleri 986.970.319.598.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 54.950.000.000.- lirasının milletvekilliği aday adaylığı aidatlarından, 54.950.000.000.- lirasının bağış ve yardımlardan, 665.957.332.000.- lirasının Hazine yardımından, 416.875.000.- lirasının sair gelirlerden, 156.121.942.223.- lirasının faiz gelirlerinden, 35.788.897.308.- lirasının 1994 yılından devreden nakitten sağlandığı; 906.908.788.- lirasının avanslardan, 17.878.364.279.- lirasının devreden borçlardan oluştuğu anlaşılmıştır.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gelir belgeleri üzerinde yapılan incelemede; aşağıdaki konular dışında, gelirlerin 2820 sayılı Yasa'nın 61-69. maddeleri hükümlerine uygun olarak sağlandığı sonucuna varılmıştır.

Muhasebe Kayıtlarının Eleştirisi

Genel Merkez gelirlerinden bazılarının (faiz gelirleri, Hazine yardımı, sair gelirler vb.) alındı belgesi düzenlenmeksizin banka makbuzlarına dayanılarak yevmiye defterine kaydedildiği, düzenlenen alındı makbuzlarının ise seri ve sıra numaraları gözetilerek sırasıyla yevmiye defterine kaydedilmediği ve makbuz asılları koparıldıktan sonra kalan örneklerinin dip koçan ciltlerine bağlı olarak gelir belgeleri arasına konulmadığı görülmüştür.

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 17. maddesinde de belirtildiği gibi, siyasi partilerin mali denetimi, partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve yasaya uygun olup olmadığı yönlerinden yapılmaktadır. Siyasi partilerin mali işlemlerinin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olup olmadığının saptanması için, Anayasa Mahkemesi'ne sunulan defter ve belgelerin denetime elverişli olması gerekmektedir.

2820 sayılı Yasa'nın 'Tutulacak Defter ve Kayıtlar' başlıklı 60. maddesi, 'Parti adına elde edilen gelirlerin alındığı ve yapılan giderlerin ne gibi işlere ve yerlere harcandığı ilgili defterlere sıra ile belgeleri de belirtilerek geçirilir'; 'Gelirlerin Sağlanmasında Usul' başlıklı 69. maddesi de, 'Siyasi partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri, parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınır. Bastırılan ve parti teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının seri ve sıra numaralarına ait kayıtlar parti genel merkezinde tutulur. Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı, soyadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda ve dip koçanlarında yer alır. Makbuzların asıl kısımlarıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur. Makbuz dip koçanlarının saklama süresi, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirme tarihinden itibaren beş yıldır' kuralını içermektedir.

Tüm gelirlerin, 2820 sayılı Yasa'nın 69. maddesine uygun olarak alındı belgesi karşılığında tahsil edilmesi, alındı belgelerinin düzenlenmesi, defter ve kayıtlara geçirilmesi ve saklanmasında özen gösterilmesinin Parti'ye bildirilmesi uygun görülmüştür.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti'nin 79 il örgütünce sağlanan gelirleri toplamı 557.693.343.162.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 600.950.000.- lirasının üye giriş aidatlarından, 1.851.513.032.- lirasının üye aidatlarından, 118.507.922.163.- lirasının bağış ve yardımlardan, 389.850.000.000.- lirasının Genel Merkez yardımından, 23.717.139.008.- lirasının faaliyet gelirlerinden, 12.426.003.067.- lirasının sair gelirlerden, 5.274.100.819.- lirasının 1994 yılından devreden nakitten sağlandığı; 5.465.715.073.- lirasının devreden borçlardan oluştuğu anlaşılmıştır.

1994 yılı kesinhesabında 79 il örgütünün 1995 yılına devir tutarı 5.236.738.219.- lira olarak gösterilmesine karşın, 1995 yılı kesinhesabında devir tutarı 37.362.600.- lira fazlasıyla 5.274.100.819.- lira olarak gösterilmiştir. Yapılan incelemede, 37.362.600.- lira farkın Giresun İl Örgütünden kaynaklandığı ve nakit fazlası olarak Giresun İl Örgütü kesinhesabıyla birlikte birleştirilmiş kesinhesaba geçirildiği anlaşılmıştır.

Parti il örgütlerinin kesinhesap çizelgelerinin gelir bölümü üzerinde yapılan incelemede, sözü edilen gelirlerin 2820 sayılı Yasa'da belirtilen kaynaklardan sağlandığı, Genel İdare Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek bunların Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

B- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezi'nin 1995 yılı giderleri 964.957.517.203.- lira olarak gösterilmiştir.

Bunun, 25.583.153.125.- lirasının personel giderlerine, 389.850.000.000.- lirasının teşkilat yardımına, 9.971.012.954.- lirasının temsil, ağırlama giderlerine, 15.520.854.612.- lirasının basılı kağıt giderlerine, 11.914.608.183.- lirasının haberleşme giderlerine, 11.336.351.881.- lirasının taşıma ve vasıta giderlerine, 13.741.085.140.- lirasının seyahat giderlerine, 591.734.000.- lirasının kira giderlerine, 3.340.870.774.- lirasının bakım, onarım giderlerine, 1.647.801.122.- lirasının aydınlatma ve temizlik giderlerine, 3.901.472.480.- lirasının vergi ve sigorta giderlerine, 34.298.895.742.- lirasının demirbaş alım giderlerine, 238.022.128.640.- lirasının propaganda malzeme giderlerine, 124.982.213.224.- lirasının basın yayın giderlerine, 119.520.743.- lirasının geçen yıldan kalan borç ödemelerine, 2.725.816.637.- lirasının sair giderlere, 125.000.000.- lirasının aidat giderlerine, 7.943.142.370.- lirasının nakil vasıtaları alım giderlerine, 48.750.000.000.- lirasının taşınmaz mal giderlerine, 12.435.215.376.- lirasının bina tadilat giderlerine yapıldığı, 8.156.640.200.- lirasının avanslardan oluştuğu anlaşılmıştır.

986. 970.319.598.- lira gelirle 964.957.517.203.- lira gider arasındaki farkı oluşturan 22.012.802.395.- lira, nakit mevcudu olarak 1996 yılına devredilmiştir.

Genel Merkez'in defter kayıtları ve gider belgeleri üzerinde yapılan incelemede, aşağıdaki konular dışında kalan giderlerin 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

a) Örgütlere Yardım

Genel Merkez ve Nevşehir İl Örgütü defter ve belgeleri üzerinde yapılan incelemede, Genel Merkez yardımı olarak Nevşehir İl Başkanlığı'na gönderilen 3.000.000.000.- liranın İl Yönetim Kurulu adına gönderilmesi gerekirken il milletvekili adına gönderildiği, paranın alındığına dair makbuz (gelir alındısı) kesilmediği, ancak, defter kayıtlarına geçirilerek kesinhesaba yansıtıldığı, 1.000.000.000.- liranın yılı içinde harcandığı ve gider belgelerinin deftere kaydedildiği, harcanmayan 2.000.000.000.- liranın İl Yönetim Kurulu adına açılacak bir hesapta tutulması gerekirken il milletvekili adına açılan hesapta nemalandırıldığı ve vade bitiminde nemanın İl Başkanlığı hesabına geçirildiği görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 69. maddesinde, bir siyasî partinin bütün gelirlerinin, o siyasî partinin tüzelkişiliği adına elde edileceği, genel merkez ve teşkilat kademelerinin gelirlerinin parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınacağı; 70. maddesinde ise, bir siyasî partinin bütün giderlerinin o siyasî parti tüzelkişiliği adına yapılacağı; beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile belgelendirilmesinin zorunlu olmadığı belirtilmiştir. Öte yandan, aynı Yasa'nın 61. ve 76. maddelerine göre, siyasî partilerin gelir kaynakları belli olmalıdır. Bu durumda, yalnız gelir alındısı düzenlenmesi yeterli olmayıp, gelir kaynaklarını belli eden bir belgenin de alındı belgesine eklenmesi gerekir.

Doğru Yol Partisi Tüzüğü'nün 72. maddesinde de, Parti'nin bütün harcamaları ve sözleşmelerle girişilecek yükümlülüklerin, Genel Merkez'de Parti tüzelkişiliği adına, illerde il yönetim kurulu adına ve ilçelerde ilçe yönetim kurulu, beldelerde belde yönetim kurulu adına yapılacağı belirtilmiştir.

Yapılan işlem, gelirlerin Parti tüzelkişiliği adına il yönetim kurulunca elde edilmesini, giderlerin de il yönetim kurulunca yapılmasını ve gelirin türü ne olursa olsun, her gelir için mutlaka gelir alındısı düzenlenmesini öngören Yasa kuralları ile uyum içinde değildir. Ancak, il örgütünce elde edilen gelir 'kaynağı belli olmayan gelir' niteliğinde bulunmadığından ve defter kayıtları ile kesinhesaba geçirilerek Genel İdare Kurulu Kararıyla da onaylanmış olduğundan Yasa'ya aykırı olarak değerlendirilmemiştir.

İllerde gelir ve giderlerin il yönetim kurulları adına yapılması, tüm gelirler için gelir alındısı düzenlenmesi, paraların bankalarda il yönetim kurulu adına açılan hesaplarda izlenmesi ve defter kayıtlarının düzenli tutulması yönlerinden 2820 sayılı Yasa kurallarına noksansız uyulması gereğinin Parti'ye bildirilmesi uygun görülmüştür.

b) Belgesiz Gider ve İade

Yapılan incelemede, aşağıda yevmiye gün ve sayıları ile tutarları gösterilen kimi parti giderlerinin Yasa'ya uygun olarak düzenlenmeyen belgelere dayanılarak, kimi bağış ve aidat iadelerinin ise belgelendirilmediği görülmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde, beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile belgelendirilmesinin zorunlu olmadığı belirtildiğinden, bu tutarı aşan harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belgeye dayandırılması zorunludur.

Öte yandan, giderlerin belgelendirilmesi ve bu belgelere dayanılarak kayıtlara geçirilmesinde, koşulları ve sınırları Vergi Usul Yasası'nda belirlenen fatura ya da fatura yerine geçen belgelerin kullanılması gerekmektedir. 2820 sayılı Yasa'nın 70. maddesinde belirtilen 'makbuz', ancak, fatura ya da fatura yerine geçen bir belge kesilmesi olanağı bulunmayan durumlarda bir ödemeye esas alınabilir. Gider belgesi olarak kabul edilebilmesi için, makbuz, yapılan işin niteliğini, işi yapanın veya malı satanın adını, soyadını, adresini ve imzasını, ödenen para miktarını içermelidir. Gelir hesabından yapılan iadelerde ise, iade nedeni ile birlikte, paranın iade edilen tarafından alındığını gösterir bir belgenin bulunması gerekir.

İşi yapanın ya da malı satanın ad, soyad, adres ve imzasını taşımayan belgelere dayanılarak ya da belgesiz olarak yapılan ve aşağıda dökümü gösterilen giderler ve iadeler toplamı 342.599.000.- lira tutarındaki parti malvarlığının 2820 sayılı Yasa'nın 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına karar verilmesi uygun görülmüştür.

Yevmiye Gün ve Sayısı İşin Mahiyeti Belgesi Tutarı

06.02.1995/64 Nakliye Ücreti Tutanak 8.750.000.-

14.03.1995/110 ' ' 3.500.000.-

23.03.1995/126 ' ' 11.250.000.-

05.04.1995/145 ' ' 2.000.000.-

05.04.1995/145 ' ' 1.500.000.-

15.10.1995/369 Trafik Kazası Hasarı Kaza Ekspertiz Raporu 115.599.000.-

13.11.1995/429 Bağış ve Aidat İadesi Yok 100.000.000.-

14.11.1995/431 ' ' 100.000.000.-

Toplam 342.599.000.-

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti'nin 79 il örgütünün 1995 yılı giderleri toplamı 513.783.896.919.- lira gösterilmiştir.

Bunun, 25.089.499.373.- lirasının personel giderlerine, 108.973.492.952.- lirasının teşkilata yardıma, 39.774.795.110.- lirasının temsil, ağırlama giderlerine, 29.737.811.419.- lirasının basılı kağıt giderlerine, 20.484.258.273.- lirasının haberleşme giderlerine, 32.241.649.960.- lirasının taşıma ve vasıta giderlerine, 7.279.322.168.- lirasının seyahat giderlerine, 33.526.762.663.- lirasının kira giderlerine, 8.133.355.776.- lirasının bakım, onarım giderlerine, 15.159.967.398.- lirasının aydınlatma ve temizlik giderlerine, 1.242.975.074.- lirasının vergi ve sigorta giderlerine, 11.670.753.531.- lirasının demirbaş alım giderlerine, 82.248.852.765.- lirasının propaganda malzeme giderlerine, 58.158.760.178.- lirasının basın yayın giderlerine, 11.334.935.841.- lirasının geçen yıldan kalan borç ödemelerine, 28.726.704.438.- lirasının sair giderlere yapıldığı anlaşılmıştır.

İl örgütlerinin geliri ile gideri arasındaki 43.909.446.243.- lira, nakit mevcudu olarak gelecek yıla devredilmiştir.

İl örgütleri kesinhesap çizelgeleri gider bölümü üzerinde yapılan incelemede, giderlerin Genel İdare Kurulu kararıyla doğruluğunun onaylandığı görülerek bunların 2820 sayılı Yasa'ya uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

IV- SONUÇ

Doğru Yol Partisi'nin 1995 yılı kesinhesabının incelenmesi sonucunda;

1- Parti kesinhesabında gösterilen 1.544.663.662.760.- lira gelir ile 1.478.398.815.122.- lira giderin eldeki bilgi ve belgelere göre doğru ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'na uygun olduğuna;

2- Yasa'ya uygun olarak düzenlenmeyen belgelere dayanan ya da belgeleri bulunmayan 342.599.000.- lira gider karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 76. maddesi uyarınca Hazine'ye gelir yazılmasına;

3- Gelirlerin 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 69. maddesine uygun olarak alındı belgesi karşılığında tahsili ve alındı belgelerinin düzenlenmesinde, defter kayıtlarına geçirilmesinde ve saklanmasında gerekli özenin gösterilmesi gereğinin Parti'ye bildirilmesine;

4- Genel Merkez'den Nevşehir İl Başkanlığı'na kişi adına gönderilen, alındı belgesi düzenlenmeksizin defter kayıtlarına geçirilen Genel Merkez yardımının, kaynağı belli gelir niteliğinde olması ve kayıtlara geçirilerek kesinhesaba yansıtılması nedeniyle bu durum Yasa'ya aykırı bir eksiklik olarak değerlendirilmemiş ise de, il örgütlerinde gelir ve giderlerin il yönetim kurulu adına yapılması, tüm gelirler için gelir alındısı düzenlenmesi, paraların bankalarda il yönetim kurulu adına açılan hesaplarda izlenmesi ve defter kayıtlarının düzenli tutulması için 2820 sayılı Yasa kurallarına uyulması gereğinin Parti'ye bildirilmesine, 10.11.1998 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.