ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1996/1 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1997/7

Karar Günü:13.11.1997

R.G. Tarih-Sayı:28.06.1998-23386

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : Özgürlük ve Dayanışma Partisi'ne, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'na aykırı olduğu ileri sürülen tüzüğünün kimi maddelerindeki aykırılığın giderilmesi için, aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi istemidir.

I- İSTEMİN GEREKÇESİ

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 14.3.1996 günlü, 5P.61 Hz.1995/100 sayılı ihtar istemi şöyledir:

"11.10.1995 gün, 1995/5-İhtar ve 5P.61 Hz.1995/100 sayılı dava dilekçemiz ile Birleşik Sosyalist Parti tüzüğündeki, merkez karar ve yönetim kurulları ile il ve ilçe yönetim kurulları üye sayılarının belirsizliğinin giderilmesi ve her kademedeki kongrelerinin ilk toplantısında çokluğun sağlanmaması halinde iki saat sonra nisapsız olarak ikinci toplantının en az bir gün sonra yapılması yolunda adı geçen siyasî partiye, Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesi uyarınca, ihtar kararı verilmesi istenmiştir

Birleşik Sosyalist Parti'nin olağanüstü büyük kongresi 2.3.1996 tarihinde toplanarak;

a) Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nin, Birleşik Sosyalist Parti'ye katılma istemini kabul etmiş,

b) Parti'nin adı Özgürlük ve Dayanışma Partisi olarak değiştirilmiş,

c) Parti'nin eski tüzük ve programı yerine yeni tüzük ve program kabul etmiştir.

Parti'nin yeni kabul edilen tüzüğünün incelenmesinde, önceki dava konusu yasaya aykırılığı, değişik maddelerle de olsa, sürdürdüğü gibi, yasanın yetki vermediği kişilere büyük kongreyi toplantıya çağırma yetkisi vermek ve tüzükte belirtilen disiplin suçlarına hangi cezanın verileceğini belirtmemek suretiyle, önceki tüzükte mevcut olmayan yasaya aykırı yeni düzenlemeye yer verdiği görülmüştür.

Bu nedenlerle 11.10.1995 günlü dava dilekçemizin tekrarlanması ve yeni sebeple ihtar istemi zorunluluğu doğmuştur.

1- Önceki dava dilekçesinde yasal gerekçesi gösterilip açıklandığı gibi davalı parti tüzüğünün;

a- 10/c, 18/b ve 23/son maddelerinde sırasıyla büyük kongre ile ilçe kongrelerinin ilk toplantısında çoğunluk sağlanamaması durumunda ikinci toplantının iki saat sonra nisapsız olarak yapılmasına dair düzenlemedeki iki toplantı arasındaki sürenin bir günden az olamayacağı,

b- Karar ve yönetim görevi verdiği 12/A maddesindeki parti meclisi, 14/a maddesindeki merkez yürütme kurulu, 15/a maddesindeki Başkanlık Kurulu, 19/b maddesindeki il yönetim kurulu ve 24/2. maddesindeki ilçe yönetim kurulu üye sayılarının belirli bir sayı olarak belirtilmesi, zorunlu görülmüştür.

2- Siyasî Partiler Yasası 14/6. maddesinin siyasî parti kongrelerinin olağanüstü toplanmasına "...genel başkanın veya merkez karar ve yönetim kurulunun lüzum göstermesi veya büyük kongre üyelerinin en az beşte birinin yazılı istemi üzerine..." yapılması şartına bağlaması karşısında; davalı siyasî parti tüzüğünün 10/d maddesindeki, parti üyelerinin 1/10'nun yazılı istemiyle olağanüstü büyük kongrenin toplanması yolundaki yasaya aykırı düzenlemenin parti tüzüğünden çıkartılması gerekli görülmüştür.

3- Parti tüzüğünde 38. madde ile disiplin suçları sıralanmış ise de bu suç1ara ne gibi yaptırım uygulanacağı gösterilmemiştir. Siyasî Partiler Yasası'nın 53/1 ve 53/2. maddeleri uyarınca hangi hallerde ne tür disiplin cezası verileceğinin parti tüzüğünde gösterilme zorunluluğu yerine getirilmelidir.

Sonuç ve İstem: Davalı Özgürlük ve Dayanışma Partisi tüzüğünün;

1- 10/c, 18/b ve 20/son maddelerinde belirtilen, büyük kongre ile il ve ilçe kongrelerinin yeterli sayı bulunmaması nedeniyle toplanamaması halinde birinci toplantıyla ikinci toplantı arasındaki süre bir günden az olmayacak,

2- 12/A, 14/a, 15/a, 19/b ve 24/2. maddelerinde belirtilen parti meclisi, merkez yürütme kurulu, başkanlık kurulu ile il ve ilçe yönetim kurulu üye sayıları belli olacak,

3- 10/d maddesinde parti üyelerinin 1/10'nun büyük kongreyi toplantıya çağırma yetkisi kaldırılacak,

4- 38. madde yazılı disiplin suçlarına yasada belirtilen hangi yaptırımın uygulanacağı belli olacak,

şekilde düzenlenerek yasaya aykırı durumların ortadan kaldırılmasının davalı Özgürlük ve Dayanışma Partisi'ne 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesi uyarınca ihtar edilmesi arz ve talep olunur."

II- İNCELEME

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın ihtar başvurusu ile ekleri, işin esasına ilişkin rapor, ilgili Anayasa ve yasa kuralları, bunların gerekçeleri ve öteki yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

1- Ön Sorun :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca 2820 sayılı Yasa'nın 9. Maddesine Göre Bir Uyarıda Bulunulmadan, İhtar İsteminde Bulunup Bulunulamayacağı Sorunu :

Siyasî Partiler Yasası'nın 9. maddesindeki, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın siyasî partilerin kuruluş aşamasında tüzük ve programları ile kurucularının durumlarının Anayasa ve yasa hükümlerine uygunluğunu ve belgelerinin tamam olup olmadığını öncelikle ve ivedilikle inceleyerek, tespit ettiği noksanlıkların giderilmesini ve gerekli gördüğü ek bilgi ve belgeleri isteyebileceğine ilişkin kural, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın Siyasî Parti'ye bir uyarıda bulunmadan 104. madde uyarınca doğrudan ihtar kararı verilmesini istemesine bir engel oluşturmaz. Bu maddeye göre, bir siyasî partinin Yasa'nın dördüncü kısmında yer alan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleriyle diğer yasaların siyasî partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılığı saptama ve ihtarda bulunma yetkisi Anayasa Mahkemesi'ne aittir. Bu nedenle, 9. maddenin, ihtar isteminden önce, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na ilgili Siyasî Parti'ye uyarıda bulunma yükümlülüğü getirdiği düşünülemez.

Haşim KILIÇ ve Yalçın ACARGÜN, "Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı'nın ihtar isteminden önce 2820 sayılı Yasa'nın 9. maddesi uyarınca, ilgili Parti'ye istenilen düzeltmelerin yapılması için duyuruda bulunulması gerekirdi" yolundaki düşüncelerle bu görüşe katılmamışlardır.

2- Siyasî Partiler Yasası'na Aykırılık Sorunu :

a) Tüzüğün, 10/c, 18/b ve 23/son Maddelerinin İncelenmesi

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Parti tüzüğündeki sırasıyla, büyük kongre, il kongresi ve ilçe kongresi ile ilgili kurallarda, kongrelerin ilk toplantısında çoğunluk sağlanamaması durumunda ikinci toplantının iki saat sonra nisapsız olarak yapılmasına ilişkin düzenlemelerin, iki toplantı arasındaki sürenin bir günden az olamayacağı gerekçesiyle Siyasî Partiler Yasası'na aykırılık oluşturduğunu, bu nedenle, Yasa'ya aykırılığın düzeltilmesi için 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca partiye ihtarda bulunulmasını istemiştir.

Birleşik Sosyalist Parti'nin 2.3.1996 tarihinde toplanan olağanüstü büyük kongresinde, Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nin katılma istemini kabul ederek adını da Özgürlük ve Dayanışma Partisi olarak değiştirdiği, yeni tüzük ve programı kabul ettiği, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca, Parti'nin, katılımdan ve isminin değişmesinden sonraki tüzüğünde de, eski tüzüğündeki kimi aykırılıkların sürdüğünün ve bunlara yenilerinin eklendiğinin saptanması üzerine ihtar isteminin yinelendiği anlaşılmaktadır.

"Siyasi Partiler Yasası'nın Kongrelerle ilgili genel hükümler başlığını taşıyan 29. maddesinde, "Dernekler Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi partilerin her kademedeki kongreleri için de uygulanır.

Şu kadar ki, parti tüzükleri ve yönetmelikleri, parti kongreleri için gerekli ilânın gazete ile yapılması şartını kaldırabileceği gibi, toplantı yeter sayısının ve yeter sayısının sağlanamadığı hâllerde birinci ve ikinci toplantı arasındaki süreyi de azaltabilir. Bu kanundaki özel hükümler saklıdır" denilmektedir.

Aynı Yasa'nın büyük kongre, il ve ilçe kongrelerini düzenleyen 14., 19. ve 20. maddelerinde de iki toplantı arasında ne kadar süre olacağına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmamıştır.

Siyasî Partiler Yasası'nın 4. maddesinin ikinci fıkrasında, "Siyasî partilerin kuruluşu, organlarının seçimi, işleyişi, faaliyetleri ve kararları Anayasa'da nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı olamaz" denilmekte; aynı Yasa'nın 93. maddesinde de, "Siyasî partilerin parti içi çalışmaları, parti yönetimi, denetimi; parti organları için yapılacak seçimler ile parti genel başkanlığınca, genel merkez organlarınca ve parti ve parti gruplarınca alman kararları ve yapılan eylem ve işlemleri parti tüzüğüne, parti üyeleri arasındaki eşitlik ilkesine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz" kuralına yer verilmektedir.

Özgürlük ve Dayanışma Partisi, 12.11.1996 günlü olağan büyük kongresinde tüzük değişikliği yaparak Yasa'ya aykırılığı gidermiş bulunmaktadır.

Tüzüğün 10/c maddesindeki kural, "...ertesi gün toplanır", 18/b maddesindeki kural "...ertesi gün" ve 23/son maddesindeki kural da "...ertesi gün" olarak değiştirilmiştir.

2820 sayılı Yasanın 104. maddesinde yer alan ihtarın amacı, Yasa'ya aykırılıkların giderilmesidir. İhtar isteminden sonra Yasa'ya aykırılık giderilmiş bulunduğundan, istemin konusu kalmamıştır. Bu nedenle, ihtar istemi hakkINda karar verilmesine yer yoktur.

b) Tüzüğün 12/A, 14/a, 19/b ve 24/2 Maddelerinin İncelenmesi

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı sırasıyla Parti meclisi, merkez yürütme kurulu, il yönetim ve ilçe yönetim kurulunun yapısının belirlendiği bu maddelerde üye sayılarının belirtilmemiş olduğunu, bunun da Siyasî Partiler Yasası'na aykırılık oluşturduğunu ileri sürmüştür.

2820 sayılı Yasa'nın 16., 19. ve 20. maddelerinde, siyasî partilerin merkez karar, yönetim ve icra organları ile il ve ilçe yönetim kurullarında en az kaçar üyenin bulunacağı kurala bağlanmıştır. Buna göre, merkez karar organlarında en az 15, il yönetim kurulunda en az 7 ve ilçe yönetim kurulunda da en az 5 üye bulunacaktır.

Özgürlük ve Dayanışma Partisi tüzüğünde yapılan değişikliklerle :

Madde 12/A'daki parti meclisi üye sayısının, genel başkan dahil 61 kişiden;

Madde 14/a'da yer alan merkez yürütme kurulu üye sayısının, başkan hariç 19 kişiden;

Madde 19/b de yer alan il yönetim kurulu üye sayısının; İstanbul, Ankara, İzmir için il başkanı dahil 13 üyeden; büyükşehir statüsündeki iller için, il başkanı dahil, 9 üyeden; diğer iller için de başkan dahil 7 üyeden; madde 24/2 de yer alan ilçe yönetim kurulu üye sayısının; nüfusu 200 bine kadar olan ilçelerde ilçe başkanı dahil 5 kişiden; nüfusu 200 bin ile 500 bin arasındaki ilçelerde, ilçe başkanı dahil 7 kişiden; nüfusu 500 binden fazla olan ilçeler için, ilçe başkanı dahil 9 üyeden oluşacağı kurala bağlanmıştır. Böylece anılan kurulların sayıları açıkça ve Yasa'ya uygun biçimde saptanmış bulunmaktadır.

Bu nedenle, yapılan değişikliklerle sözü edilen tüzük maddelerine yönelik ihtar isteminin konusu kalmamıştır. İstemin reddi gerekir.

c) Tüzüğün 38. Maddesinin İncelenmesi

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Parti tüzüğünün 38. maddesinde disiplin suçlarının sıralandığını, ancak Siyasi Partiler Yasası'nın 53. maddesinin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca hangi durumlarda ne tür disiplin cezalarının verileceğinin gösterilmediğini ileri sürerek, bu madde yönünden de ihtar isteminde bulunmuştur.

Özgürlük ve Dayanışma Partisi tüzüğünün 38. maddesinde 6 bentte disiplin suçlarının tanımlarının yapılmasına karşın, yaptırımları belirtilmeyerek Yasa'ya aykırı davranılmıştır. Ancak bu Yasa'ya aykırılık dördüncü olağanüstü kongrede yapılan tüzük değişikliği ile giderilmiştir. Yeni 38. maddede disiplin cezalarının uyarı, kınama, üyelikten geçici çıkarma ve üyelikten kesin çıkarma olduğu belirtildikten sonra, a - j bentlerinde hangi eylemlere hangi disiplin cezalarının verileceği ayrıntısı ile tespit edilmiştir. Bu nedenle, 38. maddeye yönelik ihtar isteminin konusu kalmamıştır. Karar verilmesine yer bulunmamaktadır.

d) Tüzüğün 15/a Maddesinin İncelenmesi

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Parti tüzüğünün 15/a maddesi ile oluşturulan başkanlık kurulunun üye sayısının belirtilmediğini ileri sürerek ihtar isteminde bulunmuştur.

Özgürlük ve Dayanışma Partisi Ana Tüzüğü'nün 15. maddesi ile "Başkanlık Kurulu" adı altmda bir icra organı kurulmuştur. Buna göre başkanlık kurulu:

"Genel Başkanla birlikte örgütlenme, propaganda çalışmaları ve saymanlık görevlerinden sorumlu üç Başkan Yardımcısı ile bunların ve tüm parti çalışmalarının eşgüdümünden sorumlu olan Başkan Yardımcısından oluşur. PM Başkan yardımcılarının sayısını görev tanımı yaparak artırabilir. Başkan Yardımcıları MYK üyeleri arasından, MYK tarafından salt çoğunlukla seçilir."

Maddenin (a) bendinde, sayısı açıkça belirtilmemiş olmasına karşın, başkanlık kurulunun genel başkan; örgütlenme, propaganda çalışmaları ve saymanlık görevlerinden sorumlu üç başkan yardımcısı ile bunların ve tüm parti çalışmalarının eşgüdümünden sorumlu başkan yardımcısı olarak sayılması karşısında, bu kurulun 5 kişiden oluşacağı anlaşılmaktadır.

Başkanlık kurulu, büyük kongrece değil, MYK tarafından seçilecek başkan yardımcılarından oluşacağından, sayısının 15 ten az olarak belirlenmesi, Siyasi Partiler Yasası'nın 16. maddesinin birinci fıkrasına aykırılık oluşturmadığı gibi, aynı Yasa'nın 13. maddesinin birinci fıkrasındaki; "Siyasi Partilerin merkez organları büyük kongre, genel başkan ile diğer karar, yönetim, icra ve disiplin organlarından ibarettir. Bu organların isimleri ve üye sayıları tüzüklerinde gösterilir" biçimindeki kuralın gereği de yerine getirilmiş bulunmaktadır.

Bu nedenle, 2820 sayılı Yasa'ya aykırılık bulunmadığından tüzüğün 15/a maddesine yönelik ihtar isteminin reddi gerekir.

e) Tüzüğün 10/d Maddesinin İncelenmesi

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Parti tüzüğünün, 10/d maddesindeki, "parti üyelerinin 1/10'nun yazılı istemi ile de olağanüstü büyük kongrenin toplanması" yolundaki kuralın, Siyasi Partiler Yasası'nın 14. maddesinin altıncı fıkrasındaki kurala aykırılık oluşturduğunu ileri sürerek bu konuda partiye ihtar verilmesini istemiştir.

2820 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin altıncı fıkrasındaki, büyük kongrenin olağanüstü toplanmasına ilişkin kural, "Büyük kongre parti tüzüğünün göstereceği süreler içerisinde toplanır. Bu süre iki yıldan az üç yıldan fazla olamaz. Olağanüstü toplantılar, genel başkanın veya merkez karar ve yönetim kurulunun lüzum göstermesi veya büyük kongre üyelerinin en az beşte birinin yazılı istemi üzerine yapılır" biçimindedir.

Bu kurala aykırılık oluşturduğu ileri sürülen parti tüzüğünün, Kurultay (Büyük Kongre)nin yapısını, toplanması ve çalışmasını düzenleyen 10. maddesi şöyledir:

"d) Olağanüstü Toplanma :

Genel Başkan ve PM'nin gerekli görmesi ya da Kurultay Delegelerinin en az 1/5'inin veya parti üyelerinin 1/10'nun yazılı istemi üzerine yapılır..." Maddede sözü edilen PM'nin, merkez karar ve yönetim kurulu olduğu anlaşılmaktadır.

Tüzük, Yasa kuralını aynen yinelemiş, ancak bununla yetinmeyerek, kurultayı (büyük kongreyi) olağanüstü toplantıya çağırabilecekler arasına, Yasa'da bulunmayan, "parti üyelerinin 1 /10'nun yazılı 'istemi"'ni eklemiştir. Bu düzenleme 2820 sayılı Yasa'nın 14. maddesinin altıncı fıkrasına aykırılık oluşturmaktadır. Çünkü maddede, tüm siyasî partiler için geçerli ve bağlayıcı olarak büyük kongreyi olağanüstü toplantıya çağırabilecek olanlar bağlayıcı olarak belirlenmiştir. Sayılanlardan eksik ya da fazla kişi veya kurullara bu yetkiyi vermek Yasa'nın emredici kuralına aykırılık oluşturur. Parti'nin tüzüğünde Yasa'da bulunmayan onda bir oranındaki parti üyesinin de büyük kongreyi olağanüstü toplantıya çağırabilecekler arasında gösterilmesi Siyasî Partiler Yasası'na aykırılık oluşturmaktadır. Tüzüğün 10/d maddesindeki kuralın Yasa'ya uygun duruma getirilmesi için davalı Parti'ye 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar verilmesi gerekir.

III- SONUÇ

A- Özgürlük ve Dayanışma Partisi Tüzüğü'nün;

1- a) Büyük kongre, il ve ilçe kongrelerinin toplanmasına ilişkin 10/c, 18/b ve 23/son,

b) Parti Meclisi, Merkez Yürütme Kurulu, İl ve İlçe Yönetim Kurulları'nın oluşumuna ilişkin 12/A, 14/a, 19/b ve 24/2,

c) Disiplin suçlarına ilişkin 38.,

Maddelerindeki aykırılıklar giderilerek bu maddeler Siyasî Partiler Yasası'na uygun duruma getirilmiş olduğundan, bunlara ilişkin ihtar istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,

2- Başkanlık Kurulu'nun yapısına ilişkin 15/a maddesinde 2820 sayılı Yasa'ya aykırılık bulunmadığından bu konudaki ihtar isteminin REDDİNE, OYBİRLİĞİYLE,

3- 10/d maddesinin "parti üyelerinin 1/10'unun istemi üzerine Kurultay'ın olağanüstü toplanması"na ilişkin bölümünün, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 14. maddesinin altıncı fıkrasına aykırı olduğuna ve bu aykırılığın kararın tebliğ tarihinden itibaren altı ay içinde giderilmesi için Özgürlük ve Dayanışma Partisi'ne aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca İHTARDA BULUNULMASINA, OYBİRLİĞİYLE,

B- Karar örneğinin, gereği için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine, OYBİRLİĞİYLE, 13.11.1997 gününde karar verildi.