ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1994/4 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1994/4

Karar Günü:8.3.1994

R.G. Tarih-Sayı:06.04.1994-21897

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : Beş kez yazıyla bildirilmesine karşın, kimi il ve ilçe kongrelerini yasal süreler geçtiği halde yapmayarak, ayrıca bu il ve ilçelerin kimilerinde işten elçektirilen yönetim kurulları yerine süresinde yeni yönetim kurulları oluşturmayarak 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'na aykırı davranan Demokratik Sol Parti'ye aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtarda bulunulması istemidir.

I- İSTEMİN GEREKÇESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 3.2.1994 günlü, SP.17 Hz.1994/18 sayılı başvuru yazısı, kongreleri yapılmayan il ve ilçeleri kapsayan listeler dışında, aynen şöyledir:

"Demokratik Sol Partinin il ve ilçe yönetim kurullarını kongre yapmadan genel merkezce değiştirdiği yolundaki şikayetler üzerine Cumhuriyet Başsavcılığımızca, bu siyasi partinin kuruluşundan veya son kongre tarihinden itibaren üç yıl geçmiş bulunan teşkilatlarına ait liste 10.2.1991 gün ve SP 17 Muh.1991/16 sayılı yazımız ekinde gönderilerek bu yerlere ait kongre tarihleri ile oluşan yönetim kurulu onaylı listelerinin, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 10/b maddesi uyarınca gönderilmesi Demokratik Sol Parti'den istenilmiştir. Yazımıza cevap alınamaması üzerine 29.4.1992 gün ve SP.17 Muh.1992/27 sayılı yazımızla aynı istemimiz yinelenmiştir. Bu yazımıza da herhangi bir yanıt alınamayınca da istemimizin yerine getirilmemesi halinde Siyasi Partiler Yasasının 102. maddesinin gereği hatırlatılarak, 22.9.1992 gün ve SP.17 Muh. 1992/27 sayılı yazımız ile cevap verilmesi ve istemimizin yerine getirilmesi talebinde bulunulmuştur.

Demokratik Sol Parti Genel Merkezi'nden alınan 2.10.1992 gün ve 1992/465 sayılı yazı ile parti büyük kongresinin 1993 yılı Şubat veya Mart ayında toplanması düşünüldüğünden yalnızca yazımızda belirtilen yerlerde değil, bütün yurtta teşkilat kongrelerinin başlatıldığı ve çabuklaştırılması için de çaba gösterildiği bildirilmiştir. Daha sonra, 12.5.1993 gün ve 1993/197 sayılı yazı ile kongresi yapılan bazı yerlerin oluşan yönetim kurulu listeleri gönderilerek diğer yerlerin kongrelerinin yapılmasına devam edildiği bildirilmiştir.

Çoğu yerlere ait kongreleri yapıldığına dair Cumhuriyet Başsavcılığımız Siyasi Partiler Sicil Bürosuna bilgi intikal etmemesi üzerine, Demokratik Sol Parti Genel Başkanlığı'na, 3.11.1993 gün ve SP.17 Muh.1993/144 sayılı yazımızla, kuruluşundan veya son kongre tarihinden itibaren üç yıl geçmiş ilçe, merkez ilçe ve il teşkilatları kuruluş ve son kongre tarihleri belirtilip, üç yıl içinde kongre yapma zorunluluğu da hatırlatılarak, bu yerlere ait kongre tarihleri ile oluşan yönetim kurulu listelerinin Cumhuriyet Başsavcılığımız Siyasi Partiler Sicil Bürosu'na gönderilmesi istenmiştir.

Yazımıza yanıt olarak, Demokratik Sol Parti Genel Merkezi'nden alınan, 3.12.1993 gün ve 1993/1539 sayılı yazı ile, kongresini yapmış bazı yerlerin yönetim kurulu listeleri gönderilerek, kongrelerin yapılmasına devam edildiği ve ayrıca parti büyük kongresinin yapıldığı tarihten itibaren üç yıllık süre geçmediği bildirilmiştir.

Cumhuriyet Başsavcılığımızın 7.12.1993 gün ve SP.17 Muh.1993/144 sayılı yazısı ile, partinin ilçe, merkez ilçe ve il kongrelerinin kuruluşundan veya son kongresinden itibaren üç yıl içinde yapılması zorunluluğu hatırlatılıp ve bu yerler bir liste halinde bildirilerek yükümlülüğün yerine getirilmesi Demokratik Sol Parti Genel Başkanlığı'ndan istenilmiştir.

Yazımız ve eki liste davalı partiye, 10.12.1993 tarihinde evrak zimmet defterine partinin Genel Başkan Yardımcısı Rahşan Ecevit'in imzası alınmak sureti ile teslim edildiği ve yanıt verilmesi için (30) gün süre verildiği halde bugüne kadar bir cevap alınamamıştır.

Görüleceği gibi listede belirtilen teşkilatların kuruluş ve en son kongre tarihlerine Demokratik Sol Parti'den herhangi bir itiraz gelmemiştir. Bu nedenle tarihleri belirleyen belgelerin dava dilekçesine eklenmesi gereksiz görülmüş ve (Ek liste 1) olarak sunulmuştur.

Siyasî Partiler Yasası'nın 4/2 ve 93. maddeleri siyasi partilerin organlarının seçimi ve yönetiminin demokrasi esaslarına aykırı olamayacağı öngörmektedir. Bunun en belirgin örneği de belli bir kitleyi yönetecek kişilerin o kitle tarafından seçimle belirlenmesidir. Bu nedenledir ki Yasanın 14/6. maddesi siyasi partilerin büyük kongrelerinin en fazla üç yılda bir yapılmasını zorunlu kılmıştır. Yasa'nın 19/3 ve 20/5. maddeleri il kongresinin büyük kongrenin, ilçe kongresinin de il kongresinin yapılmasına engel olmayacak şekilde yapılacağını işaret etmesinin amacı, il ve ilçe kongrelerinin de en fazla üç yılda bir yapılması zorunluluğunu göstermektir.

Siyasî Partiler Yasası, siyasî parti örgütlerini sırasıyla ilçe, il ve merkez örgütü olarak hiyerarşik olarak sıralamıştır. Bunun sonucu olarak da örgüt yöneticilerinin de sırasıyla oluşacak kongrelerde seçilmesini esas kılmış, il ve ilçe başkanının en çok 3 yıl için seçileceğini benimsemiştir. Ayrıca ilçe kongrelerinde il kongresine katılacak delegelerin ve il kongresinde de büyük kongreye katılacak delegelerin seçilmesini, bunun için de büyük kongreden evvel il kongrelerinin ve il kongresinden evvel de ilçe kongrelerinin yapılmasını öngörmüştür. Bu önceliğe uyulmamış olması halinde il ve ilçe kongrelerinin üç yıldan fazla ara ile yapılabilirliği, demokrasi ilkeleri ile bağdaşmayacağı gibi, yasanın belirttiği il ve ilçe başkanlarının kongre ile belirlenmesi ve en fazla üç yıl için seçilmesi ilkesi ile de bağdaşmayacağından, kabul edilemez. Büyük kongrenin en az üç yıl ara ile yapılması zorunluluğu il ve ilçe kongreleri yönünden de geçerlidir.

Açıklanan nedenlerle Demokratik Sol Parti'nin ek liste 1'de sıralanan ilçe, merkez ilçe ve il teşkilatları kongrelerini yapması Yasa'nın buyurucu hükmü gereğidir.

Ayrıca ek liste 1'de sıralanan yerlerin bazılarında da, bir veya birden fazla mevcut yönetim kurulu parti genel merkezince görevden alınarak bunların yerine görev yapacak geçici yöneticiler atanmıştır. Bu uygulamaya tabi tutulan ilçe, merkez ilçe ve il teşkilatları da (Ek liste-2) olarak sunulmuş ve belgeleri dilekçemize eklenmiştir.

Mevcut yönetim kurulunun görevden alınıp yerine geçici yönetim kurulunun atanması halinde Siyasî Partiler Yasası'nın 19/5. maddesi İl'lerde (45) gün, 20/9. maddesi de ilçelerde (30) gün içinde kongre yapılarak yönetim kurulunun seçilmesini zorunlu kılmıştır. Yasa sürenin başlangıcını görevden alma kararının yönetim kuruluna tebliğ tarihi olarak belirlemiştir.

Ek liste 2'nin belgeleri Yasa'nın 33. maddesi uyarınca valiliklerce Cumhuriyet Başsavcılığımıza gönderilen yazı ve ekleridir. Görüleceği üzere valiliklerin bu yazıları yeni atanan yönetim kurullarının oluşmasından sonra olduğu gibi, işten el çektirme kararının tebliğinden de sonradır. Her ne kadar bir kısmı partinin doğrudan gönderdiği yazışmaya dayanıyor ise de, bunların tarihine ve gelişen durumuna göre (45) günlük ve (30) günlük süre çok fazlası ile geçmiştir. Ek liste 2'de sıralanan ilçe, merkez ilçe ve il teşkilat kongreleri Demokratik Sol Parti tarafından süresinde yapılmayarak, 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 19/5. ve 20/9. maddesinde yazılı kongre yapma zorunluluğunu yerine getirmediği anlaşılmıştır.

Daha önce değinildiği üzere, ek liste 2'de sıralanan ilçe, merkez ilçe ve il teşkilatlarında kuruluşundan veya son kongre tarihinden itibaren 3 yıllık süre de çoktan geçmiştir.

Bunlardan ayrı olarak Demokratik Sol Parti tarafından kongre tarihinden itibaren üç yıl geçmemekle birlikte, Kars, Merkez, Denizli, Acıpayam, Bekilli ve İzmir Çeşme ilçelerinde kongre ile oluşan yönetim kurulu işten el çektirilerek Kars Merkez ilçede 8.6.1992, Acıpayam İlçesinde 4.11.1993, Bekilli İlçesinde 1.12.1993 ve Çeşme İlçesinde 19.2.1993 tarihlerinde geçici yönetim kurulları oluşturulduğu halde yukarıda açıklandığı gibi Yasa'nın 20/9. maddesinde belirtilen otuz gün içinde kongre yapması zorunluluğu yerine getirilmeyen bu yerlere ait belgeler de dilekçemize eklenmiştir.

Sonuç :

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 19/3, 4, 5, 20/7, 9, 10. madde hükümlerinin yerine getirilmesi için Demokratik Sol Parti'ye ek liste 1'de sayılan ilçe, merkez ilçe ve il kongreleri ile Kars Merkez, Acıpayam, Bekilli ve Çeşme ilçe kongrelerini yapması için aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi arz ve talep olunur. 3.2.1994"

II- ESASIN İNCELENMESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın başvuru yazısı ile ekleri, ilgili dosyalar ve işin esasına ilişkin rapor incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın ihtar istemi, kimi il ve ilçe kongrelerinin yasal süreleri geçtiği halde yapılmaması veya kongre süreleri geçmemekle birlikte işten elçektirilen yönetim kurulları yerine süresinde yeni yönetim kurullarının seçilmemesi nedenlerine dayanmaktadır.

1- Süreleri Geçtiği Halde Kongreleri Yapılmayan İl ve İlçeler Konusu :

2820 sayılı Yasa'nın 19/1 maddesi, il kongresinin, büyük kongrenin yapılmasına engel olmayacak biçimde; 20/7 maddesi de ilçe kongresinin, il kongresinin yapılmasına engel olmayacak biçimde, parti tüzüğünde gösterilen süreler içinde toplanacağı kuralını koymuştur.

Yasa'nın 14/6. maddesi siyasî partilerin büyük kongrelerinin en fazla üç yılda yapılmasını zorunlu kılmıştır.

Yasa'nın bu kuralları, il kongresinin büyük kongrenin, ilçe kongresinin de il kongresinin yapılmasına engel olmamak üzere, en fazla üç yılda bir yapılmasının zorunlu olduğunu göstermektedir.

Demokratik Sol Parti Tüzüğü'nün 35/1 maddesinde de, Yasa'nın öngördüğü süreye bağlı kalınarak, il ve ilçe kongrelerinin yirmidört aydan az ve üç yıldan uzun olmamak koşulu ile toplanacağı belirlenmiştir.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Demokratik Sol Parti Genel Başkanlığı'na 10.2.1991 gününden 7.12.1993 gününe kadar yazdığı, örnekleri dosyasında bulunan 5 ayrı yazı ile, kuruluşundan veya son kongre tarihinden itibaren üç yıl geçmiş bulunan kimi Parti örgütlerinde kongrelerin yapılmadığını bildirmiştir.

Parti Genel Başkanlığı, bu yazılara verdiği yanıtlarda, ülke genelinde kongrelerinin yapılmasına devam edildiğini bildirmiş; bu arada sonuçlanan kimi örgüt kongrelerinin belgelerini Cumhuriyet Başsavcılığı'na vermiştir.

Konuya ilişkin dosyanın incelenmesinde, kongreleri yapılmamış örgütler tek tek belirlenerek listeler halinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Parti Genel Başkanlığı'na ve DSP Parti Genel Başkanlığı'nca da kongreleri tamamlanan örgüt listelerinin Cumhuriyet Başsavcılığı'na bildirildiği; anlaşılmıştır.

Söz konusu listelerin incelenmesinde ise, 502 örgütten 306 adedinde son kongre tarihinden, kalan 196 adedinde kuruluşundan itibaren üç yıldan fazla sürenin geçtiği görülmektedir.

Bu Bilgi ve Belgelere göre:

Demokratik Sol Parti'nin 2820 sayılı Yasa'nın 19. ve 20. maddeleri ile Tüzüğü'nün 35. maddesine göre, kuruluşundan ve son kongre tarihinden itibaren en çok üç yıl içinde örgütlerinde kongrelerini yapması zorunlu iken, 502 il ve ilçede bu süreler geçtiği halde kongrelerinin yapılmadığı anlaşılmakla, Yasa ve Tüzük kurallarının yerine getirilmesi için 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca adıgeçen Parti'ye ihtar verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

2- İşten Elçektirilen Yönetim Kurulları Yerine Yeni Yönetim Kurullarının Süresinde Seçilmemesi Konusu:

2820 sayılı Yasa'nın 19/5 maddesinde il başkanı ile yönetim kurulunun hangi hallerde ve nasıl işten el çektirileceği belirtildikten sonra, işten el çektirme kararının il yönetim kuruluna bildirilmesinden itibaren 45 gün içinde il kongresinin toplanarak il yönetiminin; 20/9 maddesinde de aynı usule uyularak 30 gün içinde yeni ilçe yönetiminin seçileceği kuralı konulmuştur. Bu ilkeler Parti Tüzüğü'nün 43. maddesinde yer almıştır.

Konuya ilişkin dosyaların incelenmesinde, işten elçektirilen yönetim kurulları yerine yeni yönetim kurullarının süresinde oluşturulması gereğinin de çeşitli yazışmalarla Parti Genel Başkanlığı'na bildirildiği; bunlardan yeni yönetimleri oluşturulanlar Cumhuriyet Başsavcılığı'na bildirildikçe listelerden düşüldüğü; Anayasa Mahkemesi'ne yapılan başvurunun ekinde verilen listede yeni yönetimleri oluşturulmayan örgütlerin yer aldığı, bu durumdaki il ve ilçe sayısının 240 adet olduğu; Parti Genel Başkanlığı'nca da konuya ilişkin bir itirazın Cumhuriyet Başsavcılığı'na yapılmadığı anlaşılmıştır.

Bu bilgi ve belgelere göre:

Demokratik Sol Parti'nin 2820 sayılı Yasa'nın 19. ve 20. maddeleri ile Tüzüğü'nün 43. maddesine göre, işten elçektirilen il ve ilçe yönetim kurulları yerine illerde 45 gün, ilçelerde 30 gün içinde yeni yönetim kurullarının oluşturulması gerekirken , 240 örgütte bu süreler geçtiği halde yeni yönetimlerin oluşturulmadığı anlaşılmakla, Yasa ve Tüzük kurallarının yerine getirilmesi için 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca adıgeçen Parti'ye ihtar verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

3- Kimi İlçelerdeki İşten Elçektirme ve Seçim Yapılmama Sorunu:

İhtar isteminde, Kars merkez; Denizli Acıpayam, Bekilli; İzmir Çeşme ilçelerinde, kongre ile oluşan yönetim kurullarına işten elçektirildiği; bu örgütlerin kongre tarihinden itibaren üç yıl geçmemiş olmakla birlikte, Yasa'nın 20/9 maddesinde belirtilen 30 gün içinde kongre yapılması zorunluluğuna uyulmadığı bildirilmiştir.

Dört ilçeye ilişkin bu sorun, üç yıllık süre dışında yukarıda 2. sırada değinilen konunun, tümüyle benzeridir. Ancak, Bu ilçelerde Yasa'nın 20. ve Parti Tüzüğü'nün 43. maddesinde belirlenen 30 günlük sürede kongrelerin yapılarak yeni ilçe yönetimlerinin oluşturulduğuna ilişkin bilgi ve belge bulunmamaktadır. Bunun yanında, bu ilçelerde süresinde kongrelerin yapılmamış olduğunun Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Parti'ye bildirilip bildirilmediğine ilişkin bilgi ve belge de bulunmamaktadır. Böylece söz konusu dört ilçede, yukarıda belirlenen tarihlerden 30 gün sonra yeni ilçe yönetimlerinin seçilmiş olması gerekmekte ise de, dosyada ki belgelerden konu açık biçimde anlaşılamadığından, bu ilçeler için Yasa ve Tüzük kurallarının yerine getirilmesini sağlamak üzere ihtarda bulunulmasına gerek olmadığı sonucuna varılmıştır.

III- SONUÇ

A. Kuruluşlarından veya son kongre tarihlerinden itibaren üç yıl geçmiş olan 502 il ve ilçe örgütünde kongrelerin yapılması ve bu örgütlerden işten elçektirilen 240 il ve ilçe yönetim kurulu yerine yeni yönetimlerin oluşturulması için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın yazılı uyarılarına karşın, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddenin üçüncü, dördüncü ve beşinci, 20. maddenin yedinci, dokuzuncu ve onuncu fıkralarına aykırı davranan Demokratik Sol Parti'ye bu aykırılığın giderilmesi için anılan Yasa'nın 104. maddesi gereğince İHTARDA BULUNULMASINA,

B. Onanlı karar örneğinin gereği yapılmak ve Demokratik Sol Parti'nin genel başkanlığına tebliğ edilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine,

8.3.1994 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.