ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1992/3 (Siyasi Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1992/3

Karar Günü:3.11.1992

R.G. Tarih-Sayı:18.11.1992-21409

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun muhtelif kararlarıyla işten el çektirilen 106 ilçenin yönetim kurullarına bu kararlar tebliğ edildiği halde, 30 gün içerisinde ilçe kongrelerinin yeni ilçe yönetim kurullarını oluşturmamaları nedeniyle 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 20. maddesinin dokuzuncu fıkrası yükümlülüğünü yerine getirmeyen anılan Parti'ye aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi istemidir.

I- İHTAR İSTEMİNİN GEREKÇESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 13.10.1992 günlü ve SP. 3. Hz. 1992/83 sayılı Anayasa Mahkemesine gönderdiği yazıda şunlar belirtilmektedir :

"Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun 24.9.1991 gün ve 6 sayılı, 30.3. 1992 gün ve 12 sayılı, 20.4.1992 gün ve 13 sayılı, 19.6.1991 gün ve 64 sayılı, 27.8.1992 gün ve 15 sayılı kararlarıyla işten el çektirilen muhtelif ilçe yönetim kurullarına bu kararların tebliğinden itibaren 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 20/9. maddesinde öngörülen otuz günlük süre içinde ilçe kongresi toplanarak yeni ilçe yönetim kurullarının seçilmemesi suretiyle yasaya aykırılık oluştuğundan bu dava açılmıştır.

2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 20. maddesinin 9. fıkrası ".. işten el çektirme kararının ilçe yönetim kuruluna bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde ilçe kongresi toplanarak yeni ilçe yönetim kurulunu seçer. Bu süre içerisinde ilçe kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, kongre eski delegelerle toplanır." hükmünü içermektedir.

Davalı Parti Tüzüğü'nün 42. maddesinde, "işten el çektirme kararının ilçe yönetim kuruluna tebliğinden itibaren 30 gün içinde ilçe kongresi toplanarak yeni daimi kurulu seçer. Bu süre içinde ilçe kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, eski delegelerle toplanılır." denilmek suretiyle yasa hükmüne uygun düzenleme yapılmıştır.

Anavatan Partisi muhtelif ilçe yönetim kurullarının işten el çektirilmiş olmasına rağmen yasal süre içinde ilçe kongresi toplanıp yeni yönetim kurullarının seçilmediğinin sicil büromuzdaki kayıtların incelenmesi sonucu anlaşılması üzerine Cumhuriyet Başsavcılığımızca parti Genel Başkanlığına yazılan 16.9.1992 gün ve 1992/66-68-69 ve 17.9.1992 gün ve 1992/91-195 sayılı yazılarımızla verilen 6.10.1992 gün ve 4/15667 sayılı cevabi yazıda,

"... Gerek teşkilat düzenlemelerinin ve gerekse üye sistematiğinin (bazı üyelerimizin ve bilhassa delegelerimizin başka. partilere üye ve hatta aday olmaları sonucu bunun düzeltilmesi amacıyla) değiştirilmesinden kaynaklanan zorunlu nedenlerle 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 15 ve partimiz tüzüğünün 42. maddesinde yazılı sürelere uyulması gecikmiştir. Ancak bu gecikme sırasında da olağan kongre dönemine girilmiştir.

Tüzüğümüzün 42/3 maddesine göre "işten el çektirme kararının verilmesi sırasında veya bundan sonra normal kademe kongrelerine başlanmış ise, geçici yönetim kurullarının yapacakları bu kongreler normal kademe kongrelerinin gündemine uygun olarak toplanır."

Tüzüğün 27/1. maddesine göre ""ilçe ve il kongrelerinin toplanma dönemi, bir üst kademe kongresinin yapılmasına engel olmayacak şekilde MKYK'nca tespit oluur."

Buna istinaden MKYK'mızın 29.8.1992 tarih ve 16 sayılı kararıyla kongre döneminin 1.9.1992 tarihinden itibaren başlatılmasına ve i.i.1993 tarihi itibariyle delege seçimlerinin yapılmasına karar vermiştir. Teşkilat Başkanlığımızca da teşkilatlara gönderilen 1.9.1992 gün ve T.006.1/15506 sayılı genelge ile tüzüğümüzün 17. maddesine göre "Delege hesaplarının" yapılması istenmiştir. Sözü edilen maddeden de anlaşılacağı üzere delege seçimlerinden 3 ay önce bu hesabın yapılması gerekmektedir. Yani kongre takvimi işlemeye başlamıştır.

Ayrıca tüzüğümüzün 25/3. maddesine göre "Olağan il kongresinde, büyük kongre için kaç delege seçileceği kongrelerin başlamasına karar verildiği tarihte Teşkilat Başkanlığınca hesap edilerek MKYK'nun onayından sonra il başkanlarına bildirilir. Nitekim MKYK'nun 4.10. 1992 tarih ve 17 sayılı kararıyla bunlar da onaylanmıştır.

Yukarıda sunulan nedenlerden anlaşılacağı gibi tüzüğün 27/1, 17/2 ve 25/3. maddelerine göre normal kongre dönemimiz başladığından ve ilgili işlemler yürütüldüğünden, 42/3 maddesine göre de ilgi (a)'daki yazılarınızda sözü edilen teşkilatlarımızın kongreleri normal kongre gündemine istinaden yapılacağı..." bildirilmiştir.

Bu duruma göre Siyasi Partiler Kanununun 20. maddesinin 9. fıkrası açık hükmüne rağmen, tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde ilçe kongresi toplanır yeni ilçe yönetim kurullarının seçilmediği anlaşılmaktadır.

Siyasi Partiler Kanunu'nun anılan konudaki süreye ilişkin hükmü açık ve kesin olup hangi nedenlerle olursa olsun bu sürenin uzatılması mümkün değildir.

Sonuç :

Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulunun yukarıda açıklanan kararlarıyla işten el çektirilen,

tarihinde bu kararlar tebliğ edildiği halde tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde ilçe kongresi toplanarak yeni ilçe yönetim kurulunun oluşturulmaması 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 20. maddesinin 9. fıkrasına aykırı olduğundan, yasal zorunluluğun yerine getirilip aykırılığın giderilmesi konusunda aynı Kanun'un 104. maddesine göre Davalı'ya ihtar verilmesi arz ve talep olunur."

II- ESASIN İNCELENMESİ:

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın başvuru yazısı ve işin esasına ilişkin Rapor incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

1- Anavatan Partisi'nin muhtelif ilçe yönetim kurulları Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun kararlarıyla işten el çektirilmiştir.

2- Siyasi Partiler Yasası'nın 20. maddesinin dokuzuncu fıkrası gereğince; otuz gün içinde ilçe kongrelerinin toplanarak yeni ilçe yönetim kurullarının seçilmesi konusunda Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Anavatan Partisi'ne duyuru yapılmıştır.

3- Anavatan Partisi Genel Başkanlığı'nın Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderdiği 6.10.1992 gün ve 4/15667 sayılı yazısında; Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nca 29.8.1992 tarih ve 16 sayılı kararıyla kongre döneminin 1.9.1992 tarihinden itibaren başlatılmasına ve 1.1.1993 tarihi itibariyle delege seçimlerinin yapılmasına karar verildiği belirtilerek, Parti Tüzüğü'nün 27/1, 17/2, 25/3 ve 42/3. maddelerine göre normal kongre döneminin başladığı ve ilgili işlemler yürütüldüğünden sözü edilen teşkilatların kongrelerinin normal kongre gündemine dayanılarak yapılacağı belirtilmiştir.

Anavatan Partisi'nin bu uygulaması 22.4.1983 günlü, 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci ve 20 maddesinin dokuzuncu fıkralarındaki, işten el çektirme kararının İl Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak kırkbeş, İlçe Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak otuz gün içinde il ve ilçe kongrelerinin toplanarak yeni yönetim kurullarını seçmesini öngören ve bu sürelerin yenilenip uzatılmasına olanak tanımayan buyurucu hükümlere aykırıdır. Demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez ögesi olan siyasal partilerin tüm örgüt birimlerinin Yasa'nın buyurucu kurallarıyla saptanan süre içinde, savsaklamaya gidilmeden oluşması ve kuruluşu tamamlanan kurulların daha fazla zaman yitirilmeden çalışması amaçlanmıştır. Bu nedenlerle, Yasa'yla belirlenen ve kesinlik taşıyan sürenin hangi neden ve biçimde olursa olsun tüzükle aşılması olanağı bulunmayıp, kongrelerin yasal sınırları oluşturan bu süreler içinde yapılması zorunludur.

Anavatan Partisi, Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun muhtelif kararlarıyla işten el çektirilen ilçe yönetim kurullarına bu kararlar tebliğ edildiği halde 30 gün içerisinde ilçe kongrelerinin yeni ilçe yönetim kurullarını oluşturmaması nedeniyle, Siyasi Partiler Yasası'nın 20. maddesinin dokuzuncu fıkrası yükümlülüğünü yerine getirmemiştir. Anavatan Partisi'nin, Parti Tüzüğünde yer alan hükümler, bu süreyi aşma olanağı veriyorsa, bu hükümlerin Siyasi Partiler Yasası'nın amir kuralına uygun bir duruma getirmesi gerekir. Bu nedenlerle, adı geçen Yasa'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne ihtar verilmesi gerekir.

III- SONUÇ :

A- 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne İHTARDA BULUNULMASINA, Yılmaz ALİEFENDİOĞLU'nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

B- Gereğinin yerine getirilmesi için onanlı karar örneğinin adıgeçen Parti'nin genel başkanlığına da tebliğ edilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine,

3.11.1992 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Esas Sayısı : 1992/3 (Siyasi Parti-İhtar)

Karar Sayısı : 1992/3

Siyasi Partiler Yasası'nın 3. maddesinde siyasi partilerin tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları gerektiği belirtilmiştir. Aynı Yasa'nın 90. maddesinde ise, siyasi partilerin tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve kanun hükümlerine aykırı olamaz denildikten sonra, siyasi partiler tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamayacakları hükme bağlanmıştır.

Bu iki maddeye göre, siyasi partilerin faaliyetlerinin Anayasa ve yasaya aykırı olmamak üzere "tüzük ve programlarına" göre yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Aynı Yasa'nın 9. maddesine göre, siyasi partilerin kuruluşu Cumhuriyet Başsavcılığı'nca denetlenebilecektir. Başsavcı, bu denetim sırasında partilerin tüzük ve programlarını Anayasa ve yasa hükümlerine uygun olup olmaması yönünden de inceleyecektir.

Öte yandan, Anayasa Mahkemesi'nce, Siyasi Partiler Yasası'nın 104. maddesine göre, bir siyasi partiye ihtar kararı verilebilmesi için, o siyasi partinin, bu Yasa'nın dördüncü kısmında yeralan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleri ile diğer yasaların siyasi partilerle ilgili emredici hükümlerine "aykırılık halinde" bulunması gerekir. Aykırılık halinde bulunma, aykırılığın sürekli nitelikte olmasını gerektirir. Aykırılık herhalde Yasa'nın "emredici" kurallarıyla olmalıdır. Başka bir deyişle, yasa hükmü emredici değil de, yol gösterici, tavsiye edici, genel düzenleme getirici nitelikte ise siyasi partiler, pekala, tüzüklerinde yasadan ayrı bir düzenleme getirebilirler.

Siyasi Partiler Yasası'nın 19. maddesinde, il başkanı ile il yönetim kurulunun işten el çektirmesiyle ilgili fıkrasında, "işten elçektirme kararının il yönetim kuruluna bildirmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni yönetim kurulunu seçer." denilmektedir. İlçe teşkilatıyla ilgili düzenleme 20. maddede benzer şekilde düzenlenmiş, ilçe yönetim kurulunun seçilmesi için 30 günlük süre öngörülmüştür.

Görüldüğü üzere, Siyasi Partiler Yasası'nın 19. ve 20. maddelerinin konuyla ilgili düzenlenmesi açık ve kesin değildir. öngörülen süre içinde kongre toplanamazsa ne yapılacaktır. Yasada bu yönde bir hüküm bulunmamaktadır. Ayrıca maddede, bu sürelere uyulmamanın bir yaptırımı da yoktur. Bu haliyle ilgili yasa hükmü "emredici" nitelikte değildir. Siyasi partinin, bu yapılanma biçimi Anayasa'da nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı düşmedikçe, partinin serbest düzenleme alanı içinde kalır.

Kaldı ki, Anayasa'nın 68. ve Siyasi Partiler Yasası'nın 4. maddesine göre, "demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsuru" kabul edilen siyasi partilere, "ileride kapatmaya kadar gidebilecek" biçiminde "ihtar" verilebilmesi için, yasanın emredici hükümlerine aykırılığın açık, kesin ve sürekli olması gerekir. Siyasi Partiler Yasası'nın sözkonusu hükümlerinin kesin ve emredici nitelikte bir düzenleme getirdiği söylenemez. Siyasi partinin tüzüğüne aykırı faaliyette bulunduğu da ileri sürülmemektedir.

Cumhuriyet Başsavcılığı'nın, ihtar isteminin açıklanan nedenlerle reddi gerektiği oyu ile verilen karara karşıyım.