ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1992/2 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1992/2

Karar Günü:21.10.1992

R.G. Tarih-Sayı:21.11.1992-21402

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun muhtelif kararlarıyla işten el çektirilen muhtelif il yönetim kurullarına bu kararlar tebliğ edildiği halde 45 gün içerisinde il kongrelerinin. toplanarak yeni il kongrelerini oluşturamamaları nedeniyle 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrası yükümlülüğünü yerine getirmeyen Anavatan Partisi'ne aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi istemidir.

I- İHTAR İSTEMİNİN GEREKÇESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 8.10.1992 günlü ve SP. 3 Hz. 1992/81 sayılı başvuru yazısında şunlar belirtilmektedir :

"Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun 24.9.1991 gün ve 6 sayılı, 30.3.1992 gün ve 12 sayılı, 20.4.1992 gün ve 13 sayılı, 19.6.1991 gün ve 14 sayılı, 27.8.1992 gün ve 15 sayılı kararlarıyla işten el çektirilen muhtelif il yönetim kurullarına bu kararların tebliğinden itibaren 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19/5. maddesinde öngörülen kırkbeş günlük süre içinde il kongresi toplanarak yeni il yönetim kurullarının seçilmemesi suretiyle yasaya aykırılık oluştuğundan bu dava açılmıştır.

2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrası "...işten el çektirme kararının il yönetim kuruluna bildirilmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni il yönetim kurulunu seçer. Bu süre içerisinde il kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, kongre eski delegelerle toplanır." hükmünü içermektedir.

Davalı Parti Tüzüğü'nün 42. maddesinde; "işten el çektirme kararının il yönetim kuruluna tebliğinden itibaren 45 gün içinde il kongresi toplanarâk yeni daimi kurulu seçer. Bu süre içinde il kongresi için yeni delege seçilmiş değilse, eski delegelerle toplanılır." denilmek suretiyle yasa hükmüne uygun düzenleme yapılmıştır.

Anavatan Partisi muhtelif il yönetim kurullarının işten el çektirilmiş olmasına rağmen yasal süre içinde il kongresi toplanıp yeni yönetim kurullarının seçilmediğinin sicil büromuzdaki kayıtların incelenmesi sonucu anlaşılması üzerine Cumhuriyet Başsavcılığı'mıza Parti Genel Başkanlığı'na yazılan 16.9.1992 gün ve 1992/67 ve 70 sayılı ve 17.9.1992 gün 1992/71-90 sayılı yazılarımıza verilen 6.10.1992 gün ve 4/15667 sayılı cevabi yazıda,

".....Gerek teşkilat düzenlemelerinin ve gerekse üye sistematiğinin (bazı üyelerimizin ve bilhassa delegelerimizin başka partilere üye ve hatta aday olmaları sonucu bunun düzeltilmesi amacıyla) değiştirilmesinden kaynaklanan zorunlu nedenlerle 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 15 ve partimiz tüzüğünün 42. maddesinde yazılı sürelere uyulması gecikmiştir. Ancak bu gecikme sırasında da olağan kongre dönemine girilmiştir.

Tüzüğümüzün 42/3. maddesine göre "işten el çektirme kararının verilmesi sırasında veya bundan sonra normal kademe kongrelerine başlanmış ise, geçici yönetim kurullarının yapacakları bu kongreler normal kademe kongrelerinin gündemine uygun olarak toplanır."

Tüzüğün 27/1. maddesine göre "ilçe ve it kongrelerinin toplanma dönemi , bir üst kademe kongresinin yapılmasına engel olmayacak şekilde Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nca tesbit olunur."

Buna istinaden Merkez Karar ve Yönetim Kurulumuzun 29.8.1992 tarih ve 16 sayılı kararıyla kongre döneminin 1.9.1992 tarihinden itibaren başlatılmasına ve 1.1.1993 tarihi itibariyle delege seçimlerinin yapılmasına karar verilmiştir. Teşkilat başkanlığımızca da teşkilatlara gönderilen 1.9.1992 gün ve T.006.1 /15506 sayılı genelge ile tüzüğümüzün 17. maddesine göre "Delege hesaplarının" yapılması istenmiştir. Sözü edilen maddeden de anlaşılacağı üzere delege seçimlerinden 3 ay önce bu hesabın yapılması gerekmektedir. Yani kongre takvimi işlemeye başlamıştır.

Ayrıca tüzüğümüzün 25/3. maddesine göre "Olağan il kongresinde, büyük kongre için kaç delege seçileceği kongrelerin başlamasına karar verildiği tarihte teşkilat başkanlığınca hesap edilerek Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun onayından sonra il başkanlarına bildirilir. Nitekim Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun 4.10.1992 tarih ve 17 sayılı kararıyla bunlarda onaylanmıştır.

Yukarıda sunulan nedenlerden anlaşılacağı gibi tüzüğün 27/1, 17/2 ve 25/3 maddelerine göre normal kongre dönemimiz başladığından ve ilgili işlemler yürütüldüğünden, 42 /3 maddesine göre de ilgi (a) daki yazılarınızda sözü edilen teşkilatlarımızın kongreleri normal kongre gündemine istinaden yapılacağı..." bildirilmiştir.

Bu duruma göre Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrası açık hükmüne rağmen, tebliğ tarihinden itibaren 45 gün içinde il kongresi toplanıp yeni il yönetim kurullarının seçilmediği anlaşılmaktadır.

Siyasî Partiler Yasası'nın anılan konudaki süreye ilişkin hükmü açık ve kesin olup hangi nedenle olursa olsun bu sürenin uzatılması mümkün değildir.

Sonuç :

Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun yukarıda açıklanan kararlarıyla işten el çektirilen,

tarihinde bu kararlar tebliğ edildiği halde tebliğ tarihinden itibaren 45 gün içinde il kongresi toplanarak yeni i) yönetim kurulunun oluşturulmaması 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasasş'nın 19. maddesinin beşinci fıkrasına aykırı olduğundan, yasal zorunluluğun yerine getirilip aykırılığın giderilmesi konusunda aynı Yasa'nın 104. .maddesine göre davalı Parti'ye ihtar verilmesi arz ve talep olunur."

II- ESASIN İNCELENMESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın başvuru yazısı ve eklenen ve işin esasına ilişkin rapor incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü :

1- Anavatan Partisi muhtelif il yönetim kurullarını, Parti Merkez ve Yönetim Kurulu kararıyla işten el çektirmiştir.

2- Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrası gereğince, tebliğinden başlayarak 45 gün içinde il kongrelerinin toplanarak yeni yönetim kurullarını seçmesi konusunda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 16.9.1992 gün ve 1992/67 ve 70 sayılı ve 17.9.1992 gün 1992/71-90 sayılı yazılarıyla Anavatan Partisi'ne duyuru yapılmıştır.

3- Anavatan Partisi Genel Başkanlığı'nın Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderdiği 6.10.1992 gün ve 4/15667 sayılı karşılık yazıda, muhtelif il yönetim kurullarının Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nca feshedildiği, sözü edilen teşkilatların kongrelerinin normal kademe kongre gündemine istinaden yapılacağı ve bunlarla ilgili işlemlerin yürütüldüğü belirtilmiştir.

Anavatan Partisi'nin bu uygulaması, 22.4.1983 günlü, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci ve 20. maddesinin dokuzuncu fıkralarındaki, işten el çektirme kararının İI Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak kırkbeş, İlçe Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak otuz gün içinde il ve ilçe kongrelerinin toplanarak yeni yönetim kurullarını seçmesini öngören ve bu sürelerin yenilenip uzatılmasına olanak tanımayan buyurucu hükümlere aykırıdır. Demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez ögesi olan siyasal partilerin tüm örgüt birimlerinin Yasa'nın buyurucu kurallarıyla saptanan süre içinde, savsaklamaya gidilmeden oluşması ve kuruluşu tamamlanan kurulların daha fazla zaman yitirilmeden çalışması amaçlanmıştır. Bu nedenlerle, Yasa'yla belirlenen ve kesinlik taşıyan sürenin hangi neden ve biçimde olursa, olsun tüzükle aşılması olanağı bulunmayıp, kongrelerin yasal sınırlarını oluşturan bu süreler içinde yapılması zorunludur.

Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesinde, siyasî partilerin bu Yasa'nın dördüncü kısmında yer alan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleriyle diğer yasaların siyasî partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılık durumunda bulunması nedeniyle Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Anayasa Mahkemesi'ne başvurulacağı ve Anayasa Mahkemesi'nce söz konusu hükümlere aykırılık saptanırsa ilgili siyasî partiye bu aykırılığın giderilmesi için ihtar verileceği öngörülmüştür.

Anavatan Partisi, Cumhuriyet Başsavcılığı'nca yapılan duyuru gününden itibaren 45 gün içinde il kongrelerini toplayarak yeni it yönetim kurullarını seçmesi gerekirken bu yasal kurala uymayarak Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrasına aykırı davranmıştır. Bu nedenlerle adı geçen Yasa'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne ihtar verilmesi gerekir.

III- SONUÇ :

A- 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne İHTARDA BULUNULMASINA, Yılmaz ALİEFENDİOĞLU'nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

B- Gereğinin yerine getirilmesi için onanlı karar örneğinin adıgeçen Parti'nin genel merkezine de tebliğ edilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine,

21.10.1992 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Esas Sayısı : 1992/2 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı : 1 992 /2

Karar Günü : 21.10.1992

Siyasî Partiler Yasası'nın 3. maddesinde siyasî partilerin tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları gerektiği belirtilmiştir. Aynı Yasa'nın 90. maddesinde ise, siyasî partilerin tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve kanun hükümlerine aykırı olamaz denildikten sonra, siyasî partiler tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamayacakları hükme bağlanmıştır.

Bu iki maddeye göre, siyasî partilerin faaliyetlerinin Anayasa ve yasaya aykırı olmamak üzere "tüzük ve programlarına" göre yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Aynı Yasa'nın 9. maddesine göre, siyasî partilerin kuruluşu, Cumhuriyet Başsavcılığı'nca denetlenebilecektir. Başsavcı, bu denetim sırasında partilerin tüzük ve programlarını Anayasa ve yasa hükümlerine uygun olup olmaması yönünden de inceleyecektir.

Öte yandan, Anayasa Mahkemesi'nce, Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesine göre, bir siyasî partiye ihtar kararı verilebilmesi için, o siyasî partinin, bu Yasa'nın dördüncü kısmında yeralan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleri ile diğer yasaların siyasî partilerle ilgili emredici hükümlerine "aykırılık halinde" bulunması gerekir. Aykırılık halinde bulunma, aykırılığın sürekli nitelikte olmasını gerektirir. Aykırılık herhalde Yasa'nın "emredici" kurallarıyla olmalıdır. Başka bir deyişle, yasa hükmü emredici değil de, yol gösterici, tavsiye edici, genel düzenleme getirici nitelikte ise siyasî partiler, pekâla, tüzüklerinde yasadan ayrı bir düzenleme getirebilirler.

Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinde, il başkanı ile il yönetim kurulunun işten elçektirmesiyle ilgili fıkrasında, "işten elçektirme kararının il yönetim kuruluna bildirmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni yönetim kurulunu seçer." denilmektedir. İlçe teşkilatıyla ilgili düzenleme 20. maddede benzer şekilde düzenlenmiş, ilçe yönetim kurulunun seçilmesi için 30 günlük süre öngörülmüştür.

Görüldüğü üzere, Siyasî Partiler Yasası'nın 19. ve 20. maddelerinin konuyla ilgili düzenlenmesi açık ve kesin değildir. Öngörülen süre içinde kongre toplanamazsa ne yapılacaktır, Yasada bu yönde bir hüküm bulunmamaktadır. Ayrıca maddede, bu sürelere uyulmamanın bir yaptırımı da yoktur. Bu haliyle ilgili yasa hükmü "emredici" nitelikte değildir. Siyasî partinin, bu yapılanma biçimi Anayasa'da nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı düşmedikçe, partinin serbest düzenleme alanı içinde kalır.

Kaldı ki, Anayasa'nın 68. ve Siyasî Partiler Yasası'nın 4. maddesine göre, "demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsuru" kabul edilen siyasî partilere, "ileride kapatmaya kadar gidebilecek" biçiminde "ihtar" verilebilmesi için, yasanın emredici hükümlerine aykırılığın açık, kesin ve sürekli olması gerekir. Siyasî Partiler Yasası'nın sözkonusu hükümlerinin kesin ve emredici nitelikte bir düzenleme getirdiği söylenemez. Siyasî partinin tüzüğüne aykırı faaliyette bulunduğu da ileri sürülmemektedir.

Cumhuriyet Başsavcılığı'nın, ihtar isteminin açıklanan nedenlerle reddi gerektiği oyu ile verilen karara karşıyım.