ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1992/1 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1992/1

Karar Günü:8.9.1992

R.G. Tarih-Sayı:15.10.1992-21376

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı.

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun 20.4.1992 gün ve 13 sayılı kararıyla işten el çektirilen Ankara İl Yönetim Kurulu'na 26.5.1992 tarihinde bu karar tebliğ edildiği halde, tebliğ tarihinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresinin toplanarak yeni İl Yönetim Kurulu'nun oluşturulmaması 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 19. maddesinin beşinci fıkrasına aykırı olduğundan, yasal zorunluluğun yerine getirilip aykırılığın giderilmesi konusunda, aynı Kanun'un 104. maddesine göre Anavatan Partisi'ne ihtar verilmesi istemidir.

I- İSTEMİN GEREKÇESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 1.9.1992 günlü ve SP 3 Hz.1992/75 sayılı başvuru yazısı aynen şöyledir :

"Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kuru1u'nun 20.4.1992 gün ve 13 sayılı kararıyla işten el çektirilen Ankara İl Yönetim Kurulu'na bu kararın tebliğinden itibaren 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 19/5. maddesinde öngörülen kırkbeş günlük süre içinde il kongresi toplanarak yeni İl Yönetim Kurulu'nun seçilmemesi suretiyle yasaya aykırılık oluştuğundan bu dava açılmıştır.

2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 19. maddesinin 5. fıkrası "... işten el çektirme kararının İl Yönetim Kuruluna bildirilmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni İl Yönetim Kurulunu seçer. Bu süre içerisinde il kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, kongre eski delegelerle toplanır." hükmünü içermektedir.

Davalı Parti Tüzüğü'nün 42. maddesinde; "İşten el çektirme kararının İl Yönetim Kurulu'na tebliğinden itibaren 45 gün içinde il kongresi toplanarak yeni daimi kurulu seçer. Bu süre içinde il kongresi için yeni delege seçilmiş değilse, eski delegelerle toplanır." denilmek suretiyle yasa hükmüne uygun düzenleme yapılmıştır.

Anavatan Partisi Ankara İl Yönetim Kurulu'nun işten el çektirilmiş olmasına rağmen yasal süre içinde il kongresi toplanıp yeni yönetim kurulunun seçilmediği konusunda vaki duyuru üzerine Cumhuriyet Başsavcılığı'mızca Parti Genel Başkanlığı'na yazılan 29.7.1992 gün ve SP 3.Muh 1992/55 sayılı yazı üzerine gönderilen 13.8.1992 kaydiye tarihli cevabi yazıda; (Ankara İl Yönetim Kurulu'nun, Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nca verilen 20.4.1992 gün ve 13 sayılı kararla feshedildiği, kararın 26.5.1992 günü İl Yönetim Kurulu'na tebliğ edildiği, normal kademe kongre çalışmalarına başlanmış olup mevcut il teşkilatının Haziran 1993 tarihinde parti büyük kongresinin yapılması hedeflenerek, parti tüzüğünün 42. maddesi 3. fıkrası doğrultusunda toplanarak çalıştığı) bildirilmiştir.

Davalı Parti Genel Başkanlığı'nın yukarıda sözü geçen cevabi yazısı ve ekte sunulan belgelerin tetkikinde; Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'na işten el çektirildiği, Siyasî Partiler Kanunu'nun 19. maddesinin 5. fıkrası açık hükmüne rağmen, tebliğ tarihinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanıp yeni İl Yönetim Kurulu'nun seçilmediği anlaşılmaktadır.

Siyasî Partiler Kanunu'nun anılan konudaki süreye ilişkin hükmü açık ve kesin olup hangi nedenle olursa olsun bu sürenin uzatılması mümkün değildir.

Sonuç : Anavatan Partisi Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nun 20.4.1992 gün ve 13 sayılı kararıyla işten el çektirilen Ankara İl Yönetim Kurulu'na 26.5.1992 tarihinde bu karar tebliğ edildiği halde tebliğ tarihinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni il yönetim kurulunun oluşturulmaması 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 19. maddesinin 5. fıkrasına aykırı olduğundan, yasal zorunluluğun yerine getirilip aykırılığın giderilmesi konusunda aynı Kanunun 104. maddesine göre Davalı Parti'ye ihtar verilmesi arz ve talep olunur."

II- ESASIN İNCELENMESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın başvuru yazısı ile eklenen ve işin esasına ilişkin rapor incelendikten sonra gereği düşünüldü :

1. Anavatan Partisi Ankara İl Yönetim Kurulu, Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu kararıyla işten el çektirilmiştir.

2. Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrası gereğince, tebliğinden başlayarak 45 gün içinde il kongresinin toplanarak yeni yönetim kurulunun seçilmesi konusunda Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 29.7.1992 gün ve SP 3.Muh 1992/55 sayılı yazısıyla Anavatan Partisi'ne duyuru yapılmıştır.

3. Anavatan Partisi Genel Başkanlığı'nın Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderdiği 13.8.1992 günlü karşılık yazıda; Ankara İl Yönetim Kurulu'nun Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu'nca verilen 20.4.1992 gün ve 13 sayılı kararla feshedildiği, kararın 25.6.1992 günü İl Yönetim Kurulu'na tebliğ edildiği, normal kademe kongre çalışmalarına başlanmış olup mevcut il teşkilâtının Haziran 1993 de parti büyük kongresinin yapılması hedeflenerek, parti tüzüğünün 42. maddesinin üçüncü fıkrası doğrultusunda toplanarak çalıştığı belirtilmiştir.

Anavatan Partisi'nin bu uygulaması, 22.4.1983 günlü, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci ve 20. maddesinin dokuzuncu fıkralarındaki, işten el çektirme kararının İl Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak kırkbeş, İlçe Yönetim Kurulu'na bildirilmesinden başlayarak otuz gün içinde il ve ilçe kongrelerinin toplanarak yeni yönetim kurullarına seçmesini öngören ve bu sürelerin yenilenip uzatılmasına olanak tanımayan buyurucu hükümlere aykırıdır. Demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez ögesi olan siyasal partilerin tüm örgüt birimlerinin Yasa'nın buyurucu kurallarıyla saptanan süre içinde, savsaklamaya gidilmeden oluşması ve kuruluşu tamamlanan kurulların daha fazla zaman yitirilmeden çalışması amaçlanmıştır. Bu nedenlerle, Yasay'la belirlenen ve kesinlik taşıyan sürenin hangi neden ve biçimde olursa olsun tüzükle aşılması olanağı bulunmayıp, kongrelerin yasal sınırları oluşturan bu süreler içinde yapılması zorunludur.

Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesinde, siyasî partilerin bu Yasa'nın dördüncü kısmında yer alan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleriyle diğer yasaların siyasî partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılık durumunda bulunması nedeniyle Cumhuriyet Başsavcılığı'nca Anayasa Mahkemesi'ne başvurulacağı ve Anayasa Mahkemesi'nce söz konusu hükümlere aykırılık saptanırsa ilgili siyasî partiye bu aykırılığın giderilmesi için ihtar verileceği öngörülmüştür.

Anavatan Partisi, Cumhuriyet Başsavcılığı'nca yapılan duyuru gününden itibaren 45 gün içinde il kongresini toplayarak yeni il yönetim kurulunu seçmesi gerekirken bu yasal kurala uymayarak Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinin beşinci fıkrasına aykırı davranmıştır. Bu nedenlerle adı geçen Yasa'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne ihtar verilmesi gerekir.

III- SONUÇ :

A- 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası'nın 104. maddesi gereğince Anavatan Partisi'ne İHTARDA BULUNULMASINA, Yılmaz ALİEFENDİOĞLU'nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

 B- Gereğinin yerine getirilmesi için onanlı karar örneklerinin, adıgeçen Parti'nin genel merkezine de tebliğ edilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine,

8.9.1992 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Esas Sayısı : 1992/1 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı : 1992/1

Karar Günü : 8.9.1992

Siyasî Partiler Yasası'nın 3. maddesinde siyasî partilerin tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları gerektiği belirtilmiştir. Aynı Yasa'nın 90. maddesinde ise, siyasî partilerin tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve kanun hükümlerine aykırı olamaz denildikten sonra, siyasî partiler tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamayacakları hükme bağlanmıştır.

Bu iki maddeye göre, siyasî partilerin faaliyetlerinin Anayasa ve yasaya aykırı olmamak üzere "tüzük ve programlarına" göre yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Aynı Yasa'nın 9. maddesine göre, siyasî partilerin kuruluşu, Cumhuriyet Başsavcılığı'nca denetlenebilecektir. Başsavcı, bu denetim sırasında partilerin tüzük ve programlarını Anayasa ve yasa hükümlerine uygun olup olmaması yönünden de inceleyecektir.

Öte yandan, Anayasa Mahkemesi'nce, Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesine göre, bir siyasî partiye ihtar kararı verilebilmesi için, o siyasî partinin, bu Yasa'nın dördüncü kısmında yeralan maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleri ile diğer yasaların siyasî partilerle ilgili emredici hükümlerine "aykırılık halinde" bulunması gerekir. Aykırılık halinde bulunma, aykırılığın sürekli nitelikte olmasını gerektirir. Aykırılık herhalde Yasa'nın "emredici" kurallarıyla olmalıdır. Başka bir deyişle, yasa hükmü emredici değil de, yol gösterici, tavsiye edici, genel düzenleme getirici nitelikte ise siyasî partiler, pekâla, tüzüklerinde yasadan ayrı bir düzenleme getirebilirler.

Siyasî Partiler Yasası'nın 19. maddesinde, il başkanı ile il yönetim kurulunun işten el çektirmesiyle ilgili fıkrasında, "işten el çektirme kararının il yönetim kuruluna bildirmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni yönetim kurulunu seçer." denilmektedir. İlçe teşkilatıyla ilgili düzenleme 20. maddede benzer şekilde düzenlenmiş, ilçe yönetim kurulunun seçilmesi için 30 günlük süre öngörülmüştür.

Bu süreler içinde kongreler toplanamazsa ne olacaktır, yasada bu yönde bir açıklık bulunmamaktadır.

Görüldüğü üzere, Siyasî Partiler Yasasş'nın 19. ve 20. maddelerinin konuyla ilgili düzenlenmesi açık ve kesin değildir. Öngörülen süre içinde kongre toplanamazsa ne yapılacaktır, Yasada bu yönde bir hüküm bulunmamaktadır. Ayrıca maddede, bu sürelere uyulmamanın bir yaptırımı da yoktur. Bu haliyle ilgili yasa hükmü "emredici" nitelikte değildir. Siyasî partinin, bu yaşlanma biçimi Anayasa'da nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı düşmedikçe, partinin serbest düzenleme alanı içinde kalır.

Kaldı ki, Anayasa'nın 68. ve Siyasî Partiler Yasası'nın 4. maddesine göre, "demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsuru" kabul edilen siyasî partilere, "ileride kapatmaya kadar gidebilecek" biçiminde "ihtar" verilebilmesi için, yasanın emredici hükümlerine aykırılığın açık, kesin ve sürekli olması gerekir. Siyasî Partiler Yasasş'nın sözkonusu hükümlerinin kesin ve emredici nitelikte bir düzenleme getirdiği söylenemez. Siyasî partinin tüzüğüne aykırı faaliyette bulunduğu da ileri sürülmemektedir.

Cumhuriyet Başsavcılığı'nın, ihtar isteminin açıklanan nedenlerle reddi gerektiği oyu ile verilen karara karşıyım.