ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1991 /5 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1991 /6

Karar Günü:15.10.1991

R.G. Tarih-Sayı:21.11.1991-21058

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : 1988 yılı birleştirilmiş kesinhesabını 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 73 ve 74. maddelerine uygun biçimde düzenleyip göndermesi için Anayasa Mahkemesi'nin süre tanıyarak verdiği kararlarla bu konuda Cumhuriyet Başsavcılığı'nın yazılı uyarısının gereğini yerine getirmeyen Yeşiller Partisi'ne adıgeçen Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar verilmesi istemidir.

I- İSTEMİN GEREKÇESİ :

Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 12.9. 1991 günlü, SP. 24 Hz. 1991 /83 sayılı başvuru dilekçesinin gerekçe bölümü aynen şöyledir :

"2820 Sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 73/3. maddesi, siyasî partilerin kesin hesapları konusunda "parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesaplarını hazırlarlar. İller teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilirler." hükmünü koymuştur. Aynı kanunun 74. maddesi, "... karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesinhesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesinhesaplarının onaylı bir örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesi'ne ve bilgi için Cumhuriyet Başsavcılığı'na vermek zorundadırlar." hükmünü içermektedir.

Anayasa Mahkemesi'nce; Yeşiller Partisi'nin 1988 yılı kesinhesabının esastan incelenmesi sırasında, "Ankara, İstanbul, Bursa, İzmir, İçel, Uşak, Balıkesir, Antalya illeriyle bu illerin kimi ilçelerine, ayrıca Bodrum ve Marmaris ilçelerine Genel Merkez'den alındı belgelerinin gönderildiği saptanmış olduğundan; adı geçen Parti'den 1988 yılında hangi il ve ilçelerde örgüt kurulduğunun ve özellikle yukarıda belirtilen il ve ilçelerde örgüt kurulup kurulmadığının, kurulmuşsa kuruluş tarihlerinin sorulmasına, örgüt kurulmuşsa bağlı ilçelerini de kapsayan iller örgütü kesinhesabı ile birlikte birleştirilmiş kesinhesabın en kısa zamanda Anayasa Mahkemesi'ne gönderilmesinin istenilmesine ... 13.3.1990 gün ve 1989/10 (Siyasî Parti Malî Denetim) sayı ile karar verilmiş, bu karar gereğinin yerine getirilmesi için 12.6.1990 gün ve 1989/10 (S.P.M.D.) sayılı kararla adıgeçen Parti'ye 30 gün süre tanınmıştır.

Buna rağmen karar gereğinin yerine getirilmemesi üzerine, Anayasa Mahkemesi'nce; "1988 yılında taşra örgütü bulunduğu halde yalnız genel merkez hesabını Anayasa Mahkemesi'ne gönderen, iki kez süre verilerek istenmesine karşın taşra örgütü hakkında gerekli bilgileri ve örgüt kurulan iller kesinhesap çizelgeleri ile birleştirilmiş kesinhesap çizelgelerini vermeyen Yeşiller Partisi hakkında 2820 sayılı Yasa gereğince işlem yapılmak üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyuruda bulunulmasına ..." 11.9.1990 gün ve 1989/10 (S. P.M. D. ) sayı ile karar verilmiştir.

Anayasa Mahkemesi'nin anılan kararlarında değinilen eksikliklerin giderilmesi Cumhuriyet Başsavcılığı'mızca davalı Siyasî Parti'ye yazılan 25.9.1990 gün ve SP. Muh.1990/65 sayılı yazı ile istenmiştir.

Son kez, Yüksek Mahkeme'nizin 29.5.1991 gün ve 1989/10 (S.P.M.D.) sayılı kararında belirtildiği üzere, davalı Siyasî Parti'nin;

"a) Balıkesir ili Burhaniye ilçesinde,

İzmir ve İstanbul illerinde 1988 yılında örgüt kurulmasına karşın bunlara ilişkin çizelgelerle İçel ili'nin onaylı çizelgesini,

b) Sözü edilen örgütlerin hesaplarını da kapsayacak biçimde düzenlenmesi gereken birleşik kesinhesabı,

c) Anayasa Mahkemesi'ne verilen iki ayrı içerikli genel merkez kesinhesabından birinde gelirler 2.339.700 TL., giderler 2.260.576 TL., ve 1989 yılına devreden nakit mevcudunun 79.124 TL. gösterilmesine karşın, diğerinde genel merkez gelir ve giderlerinin birbirine denk biçimde 2.160.731 TL. olduğunun ve gelecek yıla devreden nakit mevcudu bulunmadığının bildirilmesi karşısında, gerçek durumu gösteren genel merkez hesabını,

d) Genel Merkez ile iller örgütü hesaplarının birleştirilerek kabulüne ilişkin, Parti'nin yetkili organınca alınması gereken kararı,

vermediği" anlaşılmıştır.

Açıklanan nedenlerle; 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 73. ve 74. maddelerindeki yükümlülüğü yasal süresi içinde, gerçeği yansıtır biçimde ve eksiksiz yerine getirmediği gibi bu zorunluluğun yerine getirilmesi yolunda Anayasa Mahkemesi'nin ve Cumhuriyet Başsavcılığı'mızın verdiği süre içinde eksikliği tamamlamayan davalı Siyasî Parti'ye, sözkonusu edilen yasaya aykırılığın giderilmesi için, 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu'nun 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi arz ve talep olunur."

II- ESASIN İNCELENMESİ :

Cumhuriyet Başsavcılığı'nın ihtar istemli dilekçesiyle ekleri ve işin özüne ilişkin rapor okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü .

A- İŞLEMLERİN GELİŞİMİ

1- Parti Genel Başkanlığı'nın 29.6.1989 günlü, 89/M/103 sayılı yazısı ile gönderilen 1988 yılı kesinhesaplarına ilişkin dosyada eksiklik bulunmadığından Mahkemenin 19.12.1989 günlü, 1989/10 esas sayılı kararı işin esasının incelenmesine karar verilmiştir.

2- 1988 yılı kesinhesabının esastan incelenmesi sırasında Ankara, İstanbul, Bursa, İzmir, İçel, Uşak, Balıkesir, Antalya illeriyle bu illerin kimi ilçelerine, ayrıca Bodrum ve Marmaris ilçelerine Genel Merkez'den alındı belgelerinin gönderildiği saptanmış olduğundan 1988 yılında hangi il ve ilçelerde örgüt kurulduğunun ve özellikle yukarıda belirtilen il ve ilçelerde örgüt kurulup kurulmadığının, kurulmuşsa kuruluş tarihlerinin sorulması ve örgüt kurulmuşsa bağlı ilçeleri de kapsayan iller örgütü kesinhesabı ile birlikte birleştirilmiş kesinhesabın en kısa zamanda gönderilmesi Mahkemenin 13.3.1990 günlü, 1989/10 esas sayılı kararı ile partiden istenmiştir. Bunun yanısıra iller örgütünün siyasî partiler listesinde gösterilmesi için durumun Cumhuriyet Başsavcılığına duyurulmasına karar verilmiştir.

3- Cumhuriyet Başsavcılığı'ndan alınan listede Parti'nin kimi il ve ilçelerde 1988 yılında örgütlendiğinin anlaşılması ve istenilen bilgilerin alınamaması üzerine Mahkemenin 12.6.1990 günlü, 1989/10 esas sayılı kararı ile Parti'ye 13.3.1990 günlü, 1989/10 esas sayılı Anayasa Mahkemesi kararı gereğini yerine getirmesi için 30 günlük süre verilmiştir.

4- Bu süre geçtiği halde Parti'den bilgi alınamaması üzerine, 1988 yılında taşra örgütü bulunduğu halde yalnız genel merkez hesabını Anayasa Mahkemesi'ne gönderen, iki kez süre verilerek istenmesine karşın taşra örgütü hakkında gerekli bilgileri ve örgüt kurulan iller kesinhesap çizelgeleri ile birleştirilmiş kesinhesap çizelgelerini vermeyen Yeşiller Partisi hakkında 2820 sayılı Yasa gereğince işlem yapılmak üzere Mahkeme'nin 11.9.1990 günlü, 1989/10 esas sayılı kararı ile Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyuruda bulunulmuştur. Ayrıca kararın, birer örneğinin gereğinin yapılması için Cumhuriyet Başsavcılığı ile adı geçen Parti Genel Başkanlığı'na gönderilmesi de kararlaştırılmıştır.

5- Kararın Cumhuriyet Başsavcılığı'na bildirilmesi üzerine, Başsavcılıktan adıgeçen Parti'ye yazılan 25.9.1990 günlü, SP. Muh. 1990/65 sayılı yazı ile Anayasa Mahkemesi'nin kararından söz edilerek, taşra örgütü hakkında gerekli bilgilerin ve örgüt kurulan iller kesinhesap çizelgeleri ile birleştirilmiş kesinhesap çizelgelerinin tam ve noksansız olarak Anayasa Mahkemesi'ne, onaylı bir örneğinin de Cumhuriyet Başsavcılığı'na yazının tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde verilmesi istenmiştir.

6- Parti Genel Başkanlığı 2.4.1991 günlü, sayısız yazı ekinde Genel Merkez ve bağlı illeri de kapsayan birleşik kesinhesabını Mahkeme'ye vermiştir. Yapılan incelemede; Parti'nin, 13.3.1990, 12.6.1990 ve 11.9.1990 günlü kararlara karşın 1988 yılı kesinhesabını 2820 sayılı Yasa'nın 73 ve 74. maddelerine uygun biçimde;

a) Balıkesir İli Burhaniye ilçesinde, İzmir ve İstanbul illerinde 1988 yılında örgüt kurulmasına karşın bunlara ilişkin çizelgelerle İçel İli'nin onaylı çizelgesini;

b) Sözü edilen örgütlerin hesaplarını da kapsayacak biçimde düzenlenmesi gereken birleşik kesinhesabı,

c) Anayasa Mahkemesi'ne verilen iki ayrı içerikli genel merkez kesinhesabından birinde gelirler 2.339.700 TL., giderler 2.260.576 TL. ve 1989 yılına devreden nakit mevcudunun 79.124 TL. gösterilmesine karşın, diğerinde genel merkez gelir ve giderlerinin birbirine denk biçimde 2.160.731 TL. olduğunun ve gelecek yıla devreden nakit mevcudu bulunmadığının bildirilmesi karşısında, gerçek durumu gösteren genel merkez hesabını,

d) Genel merkez ile iller örgütü hesaplarının birleştirilerek kabulüne ilişkin Parti'nin yetkili organınca alınması gereken kararı,

Vermediği görülerek, Mahkemece Yeşiller Partisi hakkında adıgeçen Yasa'nın ilgili kuralları gereğince işlem yapılmak üzere Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyuruda bulunulmasına 29.5.1991 gününde karar verilmiştir.

Bunun üzerine Başsavcılık 12.9. 1991 günlü, SP. 24 Hz. 1991 /83 sayılı dilekçe ile Anayasa Mahkemesi'ne başvurarak 1988 yılı hesabını 2820 sayılı Yasa'nın 73 ve 74. maddelerine uygun biçimde bugüne değin vermeyen Yeşiller Partisi'ne, aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar isteminde bulunmuştur.

B- YASAL DURUM

Saptanan bu durumlar, Yeşiller Partisi'nin yasal gereklere uymadığını, verilen sürelere karşın çizelgeleri uygun biçimde düzenlemediğini, yazılı uyarılara da yeterli yanıtlar vermediğini ortaya koymaktadır.

1. Siyasî Partiler Yasası'nın 73. ve 74. maddelerindeki yükümlülükler yasal süresi içinde yerine getirilmemiştir.

2. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı 2820 sayılı Yasa'nın 9. maddesi gereğince partilerin kuruluşunu denetlemekle birlikte 10. maddesi gereğince parti sicil dosyasını tutarak tüm gelişmeleri ve durumları da izleyecektir. Kendiliğinden saptadığı durumlar dışında, yöntemince yapılmış duyuruları da değerlendirerek gerekli işlemlere başlayacaktır. Aykırılık saptandığında gerekli işlemleri yapmakla yükümlü Başsavcılığın, duruma uygun maddeye dayanarak başvuruda bulunacağı ve aykırılık 2820 sayılı Yasa'nın Dördüncü Kısmı dışında kalıyorsa, Yasa'nın 104. maddesi gereğince Anayasa Mahkemesi'nden ilgili siyasî partiye ihtar kararı verilmesini isteyebileceği açıktır. İncelenen dosyadaki işlem, bu yasal gereklerin yerine getirildiğinin belirtisidir.

Demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez öğeleri olan siyasî partilerin malî denetimlerinin tam bir uygunluk ve düzen içinde yapılmasına olanak sağlamaları, doyurucu bir açıklıkla işlemlerini kanıtlamaya özen göstermeleri, demokratik oluşumlar yönünden bu konuda da duyarlı davranmaları gerekir.

3. Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesinin birinci fıkrasında, bu Yasa'nın dördüncü kısmında yer alan maddeler dışında kalan emredici kurallarıyla öbür yasaların siyasî partilerle ilgili emredici kurallarına aykırılık durumunda bulunmaları nedeniyle, o parti aleyhine Anayasa Mahkemesi'ne Cumhuriyet Başsavcılığı'nca doğrudan yazı ile başvurulacağı; ikinci fıkrasında da, Anayasa Mahkemesi'nin söz konusu kurallara aykırılık görürse, bu aykırılığın giderilmesi için ilgili siyasî parti hakkında ihtar kararı vereceği öngörülmüştür.

Yeşiller Partisi Genel Başkanlığı, Parti'nin 1988 yılı hesabını, 30.6.1989 tarihinden günümüze kadar, 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun biçimde Anayasa Mahkemesi'ne verememiştir. Mahkeme'ce ve Başsavcılık'ca süre verilmesine ve yukarıda açıklanan diğer işlemlere karşın, 1988 yılı hesabının denetime uygun biçimde alınabilmesi olanağı bulunamamıştır.

Bu duruma göre, saptanıp sırasıyla açıklanan aykırılığın 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi kapsamına girdiği; Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca yürütülmesi gereken işlemlerin tamamlandığı; dosyada bir eksikliğin bulunmadığı ve ihtar isteminin yerinde olduğu kanısına varılmıştır.

Siyasal partilerin anayasal düzen yönünden önemleri ve koruyup geliştirmeleri zorunlu düzeyleri gözetildiğinde, yasalara aykırı işlem ve eylemlerden alıkonulmaları gereğinde duraksanamaz. Hukuksal varlıklarının güçlenmesi, bu yolla demokrasiye katkılarını daha etkili kılar. Hesap işlemlerinin açıklığı ise demokratik bir partinin en önemli özelliği olduğu gibi yasal bir gerekliliktir.

Kendisine tanınan sürelere, yazılı duyurulara karşın yıllık kesinhesabını noksansız vermeyen Yeşiller Partisi'ne ihtar kararı verilmelidir.

III- SONUÇ :

A. Anayasa Mahkemesi'nin 11.9.1990 günlü, 1989/10 sayılı kararına karşın 1988 yılı kesin hesabını, 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 73. ve 74. maddelerine uygun olarak Anayasa Mahkemesi'ne vermeyen Yeşiller Partisi'ne aynı Yasa'nın 104. maddesi gereğince ihtar verilmesine,

B. Gereğinin yerine getirilmesi için onanlı karar örneklerinin, adıgeçen Partinin genel merkezine de tebliğ edilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilmesine,

15.10.1991 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.