ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı:1991 /1 (Siyasî Parti-İhtar)

Karar Sayısı:1991 /2

Karar Günü:28.2.1991

R.G. Tarih-Sayı:14.03.1991-20814

İHTAR İSTEMİNDE BULUNAN : Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı

İHTAR İSTEMİNİN KONUSU : 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesabını 2820 sayılı Siyasî Partiler Yasası'nın 73: 74. maddelerine uygun biçimde düzenleyip göndermesi için Anayasa Mahkemesi'nin süre tanıyarak verdiği kararlarla bu konuda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın yazılı uyarılarının gereğini yerine getirmeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'ne adıgeçen Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar verilmesi istemidir.

I- İSTEMİN GEREKÇESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 3.1.1991 günlü, SP.11.Hz.1990/20 sayılı başvuru dilekçesinin gerekçe bölümü aynen şöyledir :

"2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 73/3. maddesi siyasi partilerin kesin hesapları konusunda "parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesaplarını hazırlarlar. İller teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilirler" hükmünü koymuştur.

Aynı kanunun 74. maddesi, ".... karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesinhesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesinhesaplarının onaylı bir örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesi'ne ve bilgi için Cumhuriyet Başsavcılığı'na vermek zorundadırlar." hükmünü içermektedir.

Anayasa Mahkemesi'nce; Milliyetçi Çalışma Partisi'nin 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesabı ile parti merkez ve iller teşkilatının kesinhesaplarının incelenmesi sonucunda: "1985 yılında gelir ve gideri bulunan ve birleştirilmiş kesinhesaba alınan 27 ilin bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatı kesinhesap cetvelleri Anayasa Mahkemesi'ne sunulmamıştır. Bu durumda bağlı ilçeleri kapsayan 27 il teşkilatı kesinhesaplarının ve yeni duruma göre bulunacak birleştirilmiş kesinhesap cetvellerinin gönderilmesine ve bu iş için partiye 60 gün süre verilmesine" 26.9. 1989 gün ve 1986/8 (S.P.M.D.) sayı ile karar verilmiştir.

Anılan karar üzerine adıgeçen siyasi parti'nin gönderdiği belgelerin de mali denetime, yeterli görülmemesi nedeniyle Anayasa Mahkemesi'nin 13.2.1990 gün ve 1986/8 (S.P.M.D.) sayılı kararıyla; "Cumhuriyet Başsavcılığı kayıtlarına göre, Milliyetçi Çalışma Partisi 1985 yılında 43 il merkezi ile birlikte Bitlis ilinin Ahlat ilçesinde örgüt kurmuştur. Adıyaman, Afyon, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bitlis (Ahlat), Bolu, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hatay, İçel, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırşehir, Konya, Malatya, Kahramanmaraş, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu, Samsun, Siirt, Sivas, Tokat, Trabzon, Urfa, Van ve Yozgat'ın da aralarında bulunduğu söz konusu illerden Çanakkale, Eskişehir, Kars, Niğde ve Van dışındaki il örgütlerine, bağlı ilçeleri de kapsayacak biçimde birleşik kesinhesap çizelgesinde yer verilmiş, ayrıca, Cumhuriyet Başsavcılığı kayıtlarında adı geçmeyen Amasya ili de birleşik kesinhesap içine alınmıştır.

Birleşik kesinhesapta yer alan illerden 13'ünün karşısına gelir ve giderleri bulunmadığına ilişkin açıklamalar konulmuştur. Gelir sağladığı ve gider yaptığı belirtilen öteki illere ilişkin kesinhesap çizelgeleri gönderilmemiştir.

Son olarak, birleşik kesinhesapta gelirleri ve giderleri olduğu gözlenen fakat kesinhesap çizelgesi bulunmayan illerin çizelgelerinin ve duruma göre yeniden düzenlenecek birleştirilmiş kesinhesap çizelgesinin istenmesi amacıyla Parti'ye 60 gün süre verilmesi kararlaştırılmıştır.

Milliyetçi Çalışma Partisi Genel Başkanlığı'ndan son kez alınan 16.11.1989 günlü, 04-525 sayılı yazıya kimi il ve ilçelere ilişkin çizelgeler eklenmiş ise de bu çizelgeler de 2820 sayılı yasanın 74. maddesinde öngörülen nitelikleri taşımamaktadır. Anılan maddede açıkça yazılı olduğu üzere, iller örgütü kesinhesaplarının bağlı ilçeleri de kapsayacak biçimde düzenlenmesi gerekmektedir. Oysa Milliyetçi Çalışma Partisi Genel Başkanlığı, birleştirilmiş kesinhesapta yer alan illerin kesinhesap çizelgelerinin onaylı örnekleri yerine, illerin örgütlenme durumuna göre, o il merkezinin, merkez ilçeyle öbür ilçelerin çizelgelerini ayrı ayrı göndermiştir. Daha açık bir anlatımla, çizelgeler il düzeyinde birleştirilmemiştir. Ayrıca, bu çizelgelere, çizelgelerin kapsamı hakkında duraksama uyandıracak değişik başlıklar konulmuştur. Bu arada, bağlı ilçeleri de kapsayan il çizelgeleri 2820 sayılı Yasa'nın 61-69. maddelerinde yazılı gelir durumlarıyla 71-72. maddelerinde yer alan gider öğelerini içermemektedir.

Anayasa Mahkemesi'nin 7.5.1987, 17.11.1987, 4.11.1988 ve son kez 26.9.1989 günlü Esas: 1986/8 sayılı kararları gereğini tümüyle yerine getirmeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'nin 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesabında yer alan il örgütleri kesinhesap çizelgelerinin bağlı ilçeleri de kapsayacak biçimde ve 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun olarak düzenlenip verilmediği" belirtilerek Cumhuriyet Başsavcılığımıza duyuruda bulunulmuştur.

Cumhuriyet Başsavcılığımızca 30.3.1990 gün ve SP. 11. Hz.1990/20 sayılı yazı ile davalı siyasi partiden; Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu'nun 73 ve 74. maddelerinin buyurucu hükümlerine uygun olarak, gerçeği yansıtır ve eksiksiz biçimde düzenlenecek belgelerin Anayasa Mahkemesi'ne ve onaylı bir örneğinin de Cumhuriyet Başsavcılığımıza 30 gün içinde verilmesi istenmiştir.

Bu yazımız üzerine, davalı siyasi parti tarafından 19.4.1990 gün ve 1990/01-158 sayılı yazı ekinde Anayasa Mahkemesine gönderilen belgelerin de ".... düzenleniş yöntemi bakımından Yasa'ya aykırı, kapsadığı iller yönünden tutarsız ve birleşik kesinhesap yönünden de maddi hatalar taşıması nedeniyle denetime elverişli bulunmadığı" Yüksek Mahkeme'ce saptanarak, 12.6.1990 gün ve 1986/8 (S.P.M.D.) sayılı kararla Cumhuriyet Başsavcılığımıza duyuruda bulunulmuştur.

Son kez, Cumhuriyet Başsavcılığımızca davalı siyasi partiye yazılan 25.6.1990 gün ve SP.11.Hz. 1990/20 sayılı yazı ile Anayasa Mahkemesi'nin anılan kararlarında işaret edilen noksanlıkların da gözetilmesi suretiyle düzenlenecek 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesap cetvellerinin Anayasa Mahkemesi'ne ve onaylı bir örneğinin de Cumhuriyet Başsavcılığımıza 30 gün içinde verilmesi istenmiş ise de, 16.7.1990 gün ve 1990/02-291 sayılı cevabi yazıda; denetime elverişli ve yeterli görülmeyen önceki belgelere atıfla yetinilmiş, eksiklik giderilmemiştir.

Açıklanan nedenlerle; 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 73. ve 74. maddelerindeki yükümlülüğü yasal süresi içinde, gerçeği yansıtır biçimde ve eksiksiz yerine getirmediği gibi bu zorunluluğun yerine getirilmesi yolunda Anayasa Mahkemesi'nin ve Cumhuriyet Başsavcılığı'mızın verdiği süre içinde noksanlığı tamamlamayan davalı Siyasi Parti'ye, sözkonusu edilen yasaya aykırılığın giderilmesi için 2820 sayılı kanunun 104. maddesi uyarınca ihtar kararı verilmesi arz ve talep olunur."

II- ESASIN İNCELENMESİ :

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın ihtar istemli dilekçesiyle ekleri ve işin özüne ilişkin rapor okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

A- İŞLEMLERİN GELİŞİMİ :

1- Parti Genel Başkanlığı'nın 30.6.1986 günlü, 1986/246 sayılı yazısı ile gönderilen 1985 yılı hesabında görülen eksiklerin giderilmesi için Mahkeme'nin 7.5.1987 günlü, 1986/8 Esas sayılı kararı ile Parti'ye 90 günlük süre verilmiştir.

2- Parti Genel Başkanlığı, 8.9.1987 günlü, 1987/348 sayılı başvuru ile, eksiklerini tamamlamaları için Anayasa Mahkemesi'nden ek süre istemiş; Mahkeme'nin 17.11.1987 günlü, kararı ile Parti'ye yeniden 90 günlük süre verilmiştir.

3- Parti Genel Başkanlığı 17.2.1988 günlü, 1988/12 sayılı yazı ekinde, 27 il ve genel merkez hesabından oluşan birleşik kesinhesabını Mahkeme'ye vermiş ise de,

a) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı kayıtlarına göre Parti'nin 1985 yılında 43 ilde ve Bitlis ilinin Ahlat ilçesinde örgütlendiği,

b) Birleşik kesinhesaba alınan 27 il ile alınmayan 17 ilden kimilerine ilişkin çizelgelerin gönderilmediği,

c) Birleşik kesinhesaba alınıp da çizelgeleri gönderilmiş illerden kimilerinin çizelge kayıtları ile birleşik kesinhesap kayıtları arasında uyumsuzluklar bulunduğu,

Görülerek, Yasa'ya uygun biçimde 1985 yılı hesabının verilmesini temin için Parti'ye, 26.9.1989 günlü kararla 60 günlük yeri bir süre verilmiştir.

4- Parti Genel Başkanlığı, 16.11.1989 günlü, 04-525 sayılı yazı ekinde, yeniden düzenlenmiş birleşik kesinhesap çizelgesini ve bunların dayanağı olarak bir kısım belgeleri Mahkeme'ye vermiştir.

Yapılan incelemede :

a) Parti Genel Başkanlığı'nın 40 ili kapsayan birleşik kesinhesap çizelgesi düzenlediği,

b) Birleşik kesinhesap çizelgesinin dayanağını oluşturan il çizelgeleri yerine ildeki örgütlenme durumuna göre, il merkezlerinin, merkez ilçelerin, diğer ilçelerin ayrı ayrı çizelge asıllarının verildiği; bunların il düzeyinde birleştirilmediği; kimilerinin çizelge niteliğinde olmadığı; ayrıca bağlı ilçeleri de kapsayan il çizelgelerinin 2820 sayılı Yasa'nın 61.-69. maddelerinde yazılı gelir durumlarıyla 71.-72. maddelerinde yer alan gider öğelerini içermediği biçiminde kimi tutarsızlıklar bulunduğu; bu belgelerle birleşik kesinhesap çizelgesi arasında bağlantı kurmaya olanak bulunmadığı görülerek bu kez 13.2.1990 gününde "Anayasa Mahkemesi'nin 7.5.1987, 17.11.1987, 4.11.1988 ve son kez 26.9.1989 günlü, Esas: 1986/8 sayılı kararları gereğini tümüyle yerine getirmeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'nin 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesabında yer alan il örgütleri kesinhesap çizelgelerinin bağlı ilçeleri de kapsayacak biçimde ve 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun olarak düzenlenip vermemesi karşısında adı geçen Siyasî Parti hakkında gereken işlemler yapılmak üzere Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyuruda bulunulmasına ve eksiklerin en kısa zamanda giderilmesi zorunluluğunun Siyasî Parti Genel Başkanlığı'na ayrıca bildirilmesine" karar verilmiştir.

5- Kararın Yargıtay Başsavcılığı'na bildirilmesi üzerine, Başsavcılıktan adıgeçen Parti'ye yazılan 30.3.1990 günlü, SP. ll.Hz.1990/20 sayılı yazı ile, Anayasa Mahkemesi'nin kararından da söz edilerek, 1985 yılı hesabının "Gerçeği yansıtır biçimde ve eksiksiz olarak düzenlenerek Anayasa Mahkemesi'ne ve onaylı bir örneğinin de Cumhuriyet Başsavcılığı'na yazının tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde verilmesi" istenmiştir.

6- Bu yazı üzerine Parti Genel Başkanlığı, Başsavcılığa gönderdiği 19.4.1990 günlü, 1990/01-59 sayılı yazıda (EK.6) 43 ilden 12 ilin münfesih duruma düştüğünü, 31 ili kapsayan birleşik kesinhesap çizelgesinin yazı ekinde verildiğini bildirmiştir.

Başsavcılığın dava dilekçesinde de belirtildiği üzere, Parti Genel Başkanlığı, birleşik kesinhesap çizelgesi vermekle yetinmiş; çizelgede yer alan il kesinhesaplarını göndermemiştir.

Ayrıca, Başsavcılık'tan alınan dosyanın incelenmesinde, Parti Genel Başkanlığı'nın sözkonusu yazısında 31 ili kapsayan birleşik kesinhesabın verildiğinin bildirilmesine karşın, birleşik kesinhesapta 26 ilin yer aldığı görülmüştür.

7- Parti Genel Başkanlığı, Başsavcılığa birleşik kesinhesap çizelgesi verdiği gün, Anayasa Mahkemesi'ne de, 19.4.1990 günlü, 190/01-158 sayılı yazı ile, 26 ili kapsayan birleşik kesinhesap çizelgesi; gelir ve giderleri içeren 26 il ile gelir ve gideri bulunmadığı bildirilen 5 ile ilişkin toplam 31 il çizelgesi vermiştir.

Bu belgelerin incelenmesinde:

a) 4 ilin (Balıkesir, Ordu, Siirt, Urfa) daha önce verilen çizelgelerinde gelir ve giderlerinin gösterilmesine karşın, bu kez verilen birleşik kesinhesabın dışında bırakıldığı,

b) Üç ilin (İzmir, Niğde, Tokat) daha önce verilen birleşik kesinhesapta gelir ve giderinin bulunmadığının bildirilmesine karşın, bu kez gelir ve giderleri içeren çizelgelerinin verildiği,

c) İki ilin (Amasya, Çankırı) bir önceki yılda gelir gider işlemlerinin bulunmasına karşın 1985 yılı kesinhesabının dışında bırakılarak, Amasya için herhangi bir çizelge verilmediği, Çankırı ili için onaylı boş çizelge verildiği,

d) Verilen toplam 31 il çizelgesinden 2'si dışında 29 il çizelgesinin 2820 sayılı Yasa'ya aykırı yöntemle düzenlendiği,

e) Ayrıca birleşik kesinhesapta, gelir ve gider işlemlerini ve gelecek yıla devreden tutarları etkileyen 7 tane maddî hatâ saptandığı,

görülmüş ve "1985 yılı kesinhesabının Anayasa Mahkemesi'ne gönderilmesi gereken 30.6.1986'dan bu yana verilen sürelerde eksikler giderilmediği gibi belirtilen aykırılıklar da 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddesine uymadığı açıktır. Bu durumlar gözetilerek adı geçen parti hakkında gerekli işlemlerin yapılması için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na duyuruda bulunulmasına" Mahkeme'ce 12.6.1990 gününde oybirliğiyle karar verilmiştir.

8- Bu karar üzerine Başsavcılık 25.6.1990 günlü, SP.11.Hz.1990/20 sayılı yeni bir yazı ile adıgeçen Parti'ye bir kez daha 30 gün süre vererek, 1985 yılı hesabını 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun biçimde Anayasa Mahkemesi'ne ve bir örneğinin Başsavcılığa verilmesini bildirmiştir.

9- Parti Genel Başkanlığı son olarak Başsavcılığa yazdığı 16.7.1990 günlü, 1990/02-291 sayılı yazıda aynen: "2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddeleri hükümlerine göre Anayasa Mahkemesi malî denetimine sunulan Partimiz 1985 yılı birleştirilmiş kesinhesap çizelgelerinin düzeltilmiş şekli 19.4.1990 gün ve 01 /159 sayılı yazı eki olarak Cumhuriyet Başsavcılığına da gönderilmiş." denilmekle yetinilmiş, böylece Anayasa Mahkemesi'ne son kez verdiği ve Mahkeme'ce yeterli görülmeyen (yukarıda 7. sırada açıklanan) 31 il çizelgesi ve birleşik kesinhesap ile, Başsavcılığa bir örneğini gönderdiği kesinhesap çizelgesinden başka, gerek Mahkeme'ye gerek Başsavcılığa 1985 yılı hesabını vermemiştir. Bunun üzerine Başsavcılık, 3. 1 . 1991 günlü, SP. 11 . Hz. 1990/20 sayılı dilekçe ile Anayasa Mahkemesi'ne başvurarak 1985 yılı hesabını 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun biçimde bugüne değin veremeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'ne, aynı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtar verilmesi isteminde bulunmuştur.

B. YASAL DURUM :

Saptanan bu durumla Milliyetçi Çalışma Partisi'nin yasal gereklere uymadığını, verilen sürelere karşın çizelgeleri uygun biçimde düzenlemediğini, yazılı uyarılara da yeterli yanıtlar vermediğini ortaya koymaktadır.

1. Siyasî Partiler Yasası'nın 73. ve 74. maddelerindeki yükümlülükler yasal süresi içinde yerine getirilmemiştir.

2. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı 2820 sayılı Yasa'nın 9. maddesi gereğince partilerin kuruluşunu denetlemekle birlikte 10. maddesi gereğince parti sicil dosyasını tutarak tüm gelişmeleri ve durumları da izleyecektir. Kendiliğinden saptadığı durumlar dışında, yöntemince yapılmış duyuruları da değerlendirerek gerekli işlemlere başlayacaktır. Aykırılık saptandığında gerekli işlemleri yapmakla yükümlü Başsavcılığın, duruma uygun maddeye dayanarak başvuruda bulunacağı ve aykırılık 2820 sayılı Yasa'nın Dördüncü Kısmı dışında kalıyorsa, Yasa'nın 104. maddesi gereğince Anayasa Mahkemesi'nden ilgili siyasî partiye ihtar kararı verilmesini isteyebileceği açıktır. İncelenen dosyadaki işlem, bu yasal gereklerin yerine getirildiğinin belirtisidir.

Demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez öğeleri olan siyasî partilerin malî denetimlerinin tam bir uygunluk ve düzen içinde yapılmasına olanak sağlamaları, doyurucu bir açıklıkla işlemlerini kanıtlamaya özen göstermeleri, demokratik oluşumlar yönünden bu konuda da duyarlı davranmaları gerekir.

3. Siyasî Partiler Yasası'nın 104. maddesinin birinci fıkrasında, bu Yasa'nın dördüncü kısmında yer alan maddeler kuralları dışında kalan emredici kurallarıyla öbür yasaların siyasî partilerle ilgili emredici kurallarına aykırılık durumunda bulunmaları nedeniyle, o parti aleyhine Anayasa Mahkemesi'ne Cumhuriyet Başsavcılığı'nca doğrudan yazı ile başvurulacağı; ikinci fıkrasında da, Anayasa Mahkemesi'nin, söz konusu kurallara aykırılık görürse, bu aykırılığın giderilmesi için ilgili siyasî parti hakkında ihtar kararı vereceği öngörülmüştür.

Milliyetçi Çalışma Partisi Genel Başkanlığı, Parti'nin 1985 yılı hesabını, 30.6.1986 tarihinden günümüze kadar, 2820 sayılı Yasa'nın 73. ve 74. maddelerine uygun biçimde Anayasa Mahkemesi'ne verememiştir. Mahkeme'ce üç kez, Başsavcılık'ca iki kez süre verilmesine ve yukarıda açıklanan diğer işlemlere karşın, 1985 yılı hesabının denetime uygun biçimde alınabilmesi olanaksız kalmıştır.

Bu duruma göre, saptanıp sırasıyla açıklanan aykırılığın 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi kapsamına girdiği; Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nca yürütülmesi gereken işlemlerin tamamlanmadığı; dosyada bir eksikliğin bulunmadığı ve ihtar isteminin yerinde olduğu kanısına varılmıştır.

Siyasal partilerin anayasal düzen yönünden önemleri ve koruyup geliştirmeleri zorunlu düzeyleri gözetildiğinde aykırı işlem ve eylemlerden alıkonulmaları gereğinde duraksanamaz. Hukuksal varlıklarının güçlenmesi, bu yolla demokrasiye katkılarını daha etkin kılar. Hesap işlemlerinin aydınlığı ise bir parti için en önemli özelliklerden birisidir.

Aykırılığı, kendisine tanınan sürelere, yazılı duyurulara karşın gidermeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'ne ihtar kararı verilmelidir.

III- SONUÇ :

1985 yılı birleştirilmiş kesinhesabında yer alan il örgütleri kesinhesap çizelgelerini bağlı ilçeleri de kapsayacak biçimde ve 2820 sayılı Yasa'nın 73.-74. maddelerine uygun olarak düzenleyip göndermesi için Anayasa Mahkemesi'nin Esas 1986/8 Siyasî Parti Malî Denetim dosyası üzerinden süre tanıyarak verdiği 7.5.1987, 17.11.1987, 4.11.1988 ve 26.9.1989 günlü kararlarıyla Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na da duyuruda bulunulmasını öngören 12.6.1990 günlü kararının ve bu hususlara ilişkin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 30.3.1990 ile 25.6.1990 günlü uyarılarının gereğini yerine getirmeyen Milliyetçi Çalışma Partisi'ne 2820 sayılı Yasa'nın 104. maddesi uyarınca ihtarda bulunulmasına,

28.2.1991 gününde oybirliğiyle karar verildi.